دی
پایه دهم
معنی درس خاک آزادگان (درس 11 فارسی دهم)
درس خاک آزادگان را خوانده اید؟ قرار است در این مقاله، با تمام جزئیات این درس مهم کتاب فارسی 1 آشنا شویم.
آموزش، فقط محدود به چارچوب کلاس نیست. ما در سایت فارسی ۱۰۰ زمینه ای برای بهره گیری دانش آموزان از آموزش رایگان و همیشگی فراهم کرده ایم.
در این پست آموزشی، شرح و معنی درس خاک آزادگان ، درس یازدهم کتاب فارسی دهم (فارسی 1) توسط گروه آموزشی راه روشن (دکتر سید علی هاشمی، دکتر امید نقوی و بهرام میرزایی) به شما ارائه می شود.
متن درس خاک آزادگان
| به خون گر کِشی خاک من، دشمن من | بجوشد گُل اندر گُل از گُلشَن من | |
| تَنَم گر بِسوزی، به تیرَم بدوزی | جدا سازی ای خَصم، سَر از تن من | |
| کجا می‌توانی، ز قلبم رُبایی | تو عشق میان من و میهن من؟ | |
| من ایرانی ام، آرمانم شهادت | تَجَلّیِ هستی است، جان کندن من | |
| مپندار این شعله اَفسُرده گردد | که بعد از من افروزد از مَدفَن من | |
| نه تسلیم و سازش، نه تَکریم و خواهش | بتازد به نِیرنگ تو، تُوسَن من | |
| کنون رود خلق است، دریای جوشان | همه خوشۀ خشم شد خَرمَن من | |
| من آزاده از خاک آزادگانم | گُل صبر، می‌پرورد دامن من | |
| جز از جام توحید هرگز ننوشم | زنی گر به تیغ ستم گردن من | |
|
سپیده کاشانی (سُرور اعظم باکوچی) |
کلیات درس خاک آزادگان
قالب شعر: غزل. قافیه‌ها: دشمن، گلشن، تن، میهن، جان کندن، مدفن، توسن، خرمن، دامن، گردن. ردیف: من
سپیده کاشانی: سرور اعظم باکوچي، معروف به «سپيده کاشاني» در سال 1315ش در خانواده اي متدين و اصيل در کاشان متولد شد. از سال 1348 به‌طور جدی به شعر پرداخت. او هم به سبک قدیم و هم به سبک نو اشعاری سروده است که از لطافت و ظرافت خاصی برخوردار است. سپیده کاشانی، در سال 1371 در لندن چشم از جهان فروبست.
واژه ها و ترکیب های درس خاک آزادگان
گلشن: گلستان، گلزار. خصم: دشمن. رُبودن: دزدیدن. میهن: سرزمین، کشور. آرمان: آرزو، عقیده. تجلّی: جلوه گری، پدیدار شدن چیزی درخشان مانند نور. جان کندن: مُردن. افسرده: خاموش، سرد شده. مَدفَن: جای دفن، گور. تکریم: بزرگداشت. نیرنگ: جادو، حیله. توسن: اسب سرکش، مقابل رام. خرمن: تودۀ هر چیز، محصول گندم یا جو یا برنج و دیگر غلات که روی هم انباشته باشند. آزادگان: جوانمردان، کنایه از ایرانیان. توحید: یگانگی خداوند. تیغ: شمشیر.
معنی و مفهوم ابيات و آرايه‌ها و نکات ادبی و زبانی درس خاک آزادگان
| به خون گر کِشی خاک من، دشمن من | بجوشد گُل اندر گُل از گُلشَن من |
بیت 1: ای دشمن! اگر تمام سرزمین من را غرق در خون کنی، در اين گلستان خونين (سرزمين و خاک خونين شدۀ) من گل های فراوانی خواهند رویید.
نکات: مجاز: خاک مجاز از کشور. واج آرایی: «ش»، «گ»، «ن». مجاز: جوشیدن مجاز از روییدن. واژه آرایی (تکرار): گل. استعاره و نماد: گل استعاره و نماد از زیبایی و امید. استعاره: گلشن استعاره از سرزمين خونین.
| تَنَم گر بِسوزی، به تیرَم بدوزی | جدا سازی ای خَصم، سَر از تن من |
| کجا می‌توانی، ز قلبم رُبایی | تو عشق میان من و میهن من؟ |
بیت 2 و 3: ای دشمن! اگر بدن من را بسوزانی و بدن من را با تیر بزنی، حتی اگر سر من را از بدنم جدا کنی، هیچ گاه نخواهی توانست، عشق بین من و کشورم را از دل من برُبايي (بگيری).
نکات:
استفهام انکاری: «کجا می توانی» به معنای «نمی‌توانی». ابیات 2 و 3 موقوف‌المعانی هستند. جناس: تن، من. واژه آرایی (تکرار): تن. واج آرایی: «م»، «ن». واژه آرایی (تکرار): من.
| من ایرانی ام، آرمانم شهادت | تَجَلّیِ هستی است، جان کندن من |
بیت 4: من فردی ایرانی هستم و آرزو و هدفم شهادت است؛ و مرگ من، خود، نشان دهندۀ هستی و زندگی است.
نکات: متناقض نما: تجلی هستی است، جان کندن من. تلمیح: به آیۀ «وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ» (آل عمران، آیۀ 169).
| مپندار این شعله اَفسُرده گردد | که بعد از من افروزد از مَدفَن من |
بیت 5: ای دشمن! گمان مبر که آتش عشق من به وطن با مرگ من خاموش و سرد می‌شود؛ بلکه این آتش، حتّی بعد از مرگ من نیز از گورَم شعله خواهد کشيد.
نکات: استعاره: شعله (استعاره از شور و حرارت عشق به وطن). تناسب: شعله، افسرده، فروزد. واژه آرایی (تکرار): من. واج آرایی: «د».
| نه تسلیم و سازش، نه تَکریم و خواهش | بتازد به نِیرنگ تو، تُوسَن من |
بیت 6: من در برابر تو تسلیم نمی شوم و با تو صلح نمی کنم؛ من تو را گرامی نمی دارم و از تو چیزی نمی خواهم و اسب سرکش (وجود من) به حیله و فریب تو حمله ور می شود.
نکات: سجع: تسلیم، تکریم- سازش، خواهش. واج آرایی: «ت»، «ن». استعاره: توسن استعاره از وجود سرکش شاعر. مجاز: «توسن» مجاز از «قدرت و توان جنگی».
| کنون رود خلق است، دریای جوشان | همه خوشۀ خشم شد خَرمَن من |
بیت 7: اکنون (در مقابل تو) رودخانۀ (پرخروش) مردم، تبدیل به دریای جوشانی شده است و تمام وجود من، (در برابر تو) تبديل به خوشه های خشم شده است.
نکات: تشبیه: رود خلق (خلق به رود تشبیه شده است) و رود خلق به دریای جوشان تشبیه شده است. تناسب: رود، دریا، جوشان. واج آرایی: «خ»، «ش». ایهام یادآوری: خوشۀ خشم (یادآور نام رمانی از جان اشتاین بِک به نام «خوشه های خشم» است). استعاره: خرمن استعاره از وجود شاعر.
| من آزاده از خاک آزادگانم | گُل صبر، می‌پرورد دامن من |
بیت 8: من انسان آزاده‌ای از سرزمین آزادگان (ایران) هستم که در دامان خود، صبر را پرورش می دهم.
نکات: «گ» میانجی: آزادگان. مجاز: خاک مجاز از سرزمین. کنایه: «آزادگان» کنایه از ایرانیان. تشبیه: گل صبر (صبر را به گل تشبیه کرده است). تشخیص: دامن (دامن لباس خود را به مادری تشبیه کرده که به پرورش فرزند می پردازد) (همچنین می توان گفت که شاعر خود را از کوه استعاره گرفته که در دامنه اش گل صبر پرورش می یابد). واژه آرایی (تکرار): من. واج آرایی: «آ»، «ز»، «م». کنایه و اغراق: «گل صبر می پرورد دامن من» کنایه از اینکه من صبر را پرورش می دهم.
| جز از جام توحید هرگز ننوشم | زنی گر به تیغ ستم گردن من | |
|
سپیده کاشانی (سُرور اعظم باکوچی) |
بیت 9: حتّی اگر با شمشیر ستمکاری گردن من را بزنی، همواره از جام ايمان به يگانگی خداوند خواهم نوشيد (به یگانگی خداوند ایمان خواهم داشت).
نکات: مجاز: جام مجاز از نوشیدنی. استعاره: جام توحید (توحید را به نوشیدنی ای تشبیه کرده است که در جام ریخته شده است). تشبیه: تیغ ستم (اضافۀ تشبيهی). کنایه: «زدن گردن» کنایه از «کشتن».
نکات ضروری درس خاک آزادگان
* شیوۀ بلاغی: گروه های سازندۀ جمله به دو صورت در پی هم قرار می گیرند؛ شیوۀ عادی و شیوۀ بلاغی. در شیوۀ عادی که در نوشته های «خبری، اداری، آموزشی» به کار می رود، ترتیب گروه های کلمات به روش زیر معمول است:
نهاد همۀ جمله ها در ابتدای جمله می آید و فعل همۀ جمله ها در پایان جمله قرار می گیرد؛ اما در شیوۀ بلاغی اجزای کلام بر حسب تشخیص نویسنده و برای تأثیر بیشتر سخن جا به جا می شوند. البته این جا به جایی، براساس ظرفیت های دستوری انجام می پذیرد. تشخیص نقش کلمات در شیوۀ بلاغی به دو روش انجام می شود:
1) به کمک نقش نما:
اجزای جمله می توانند با نقش نمای خود جا به جا شوند:
شیوه عادی: «با دوست از هر دری سخن گفتیم»
شیوه بلاغی: «از هر دری با دوست سخن گفتیم».
2) از طریق معنا:
به دو جمله زیر توجه کنید:
الف) زیباترین چیز نگاه پر از عشق تو بود.
ب) نگاه پر از عشق تو زیباترین چیز بود.
از نظر معنا بین این دو جمله تفاوتی وجود ندارد؛ اما فضای عاطفی هر یک از آن ها، در موقعیت مناسب، باعث برگزیدن یکی از آن دو می شود.
روان خوانی
شیرزنان ایران
متن تَقریظ رهبر معَظَّم انقلاب بر کتاب «من زنده ام»:
کتاب را با احساس دوگانۀ اندوه و افتخار و گاه از پشت پردۀ اشک خواندم و بر آن صبر و هِمَّت و پاکی و صفا و بر این هنرمندی در مُجَسَّم کردن زیبایی ها و رنج ها و شادی ها آفرین گفتم. گنجینۀ یادها و خاطره های مجاهدان و آزادگان، ذخیرۀ عظیم و ارزشمندی است که تاریخ را پُربار و درس ها و آموختنی ها را پُرشمار می کند. خدمت بزرگی است آنها را از ذِهن ها و حافظه ها بیرون کشیدن و به قلم و هنر و نمایش سپردن.
این نیز از نوشته هایی است که ترجمه اش لازم است. به چهار بانوی قهرمان این کتاب و به ویژه نویسنده و راوی هنرمند آن سلام می فرستم.
1392/07/05
***
تقریظ: ستودن، نوشتن یادداشتی ستایش آمیز دربارۀ یک کتاب. معظّم: بزرگ. همّت: اراده، قصد، سعی. مجسّم کردن: به تصویر درآوردن، در نظر آوردن. مجاهد: رزمنده و جهادکننده در راه خدا. عظیم: بزرگ. راوی: بیان کنندۀ داستان و حکایت.
***
ابتدا باید مَجروحانی را که وارد بخش فُوریت های پزشکی (اورژانس) می شدند شناسایی و بعد مشخصاتشان را ثبت می کردم. برای این کار لباس های مجروحان را با قیچی از تنشان بیرون می آوردم تا آمادۀ شست و شو و رسیدگی شوند. بیمارستان به همه چیز شبیه بود جز بیمارستان؛ غُلغُلِه بود. اِزدِحام مردم برای اهدای خون و کمک رسانی، همۀ کارکنان بیمارستان را کَلافه کرده بود و نظم بیمارستان از دست رئیس و مدیر و پرستار و نگهبان، خارج شده بود. صدای زوزۀ آمبولانس ها و صدای هشدار حملۀ هوایی در هم آمیخته بود.
***
مجروح: زخمی. غلغله: هیاهو، شور و فریاد. کلافه: بی تاب، سردرگم.
***
قطع برق، هنگام حملۀ هوایی، بیمارستان را ناچار به استفاده از برق اضطراری می کرد. تخت ها کَفاف مجروحان را نمی داد. حتی فُرصت نمی شد جنازۀ شهدا را به سردخانه منتقل کنند. حتماً باید بالای سر افرادی که در راهرو خوابانده شده بودند میرفتی تا تشخیص می دادی زنده اند یا مرده. گورستان شهر، گُنجایش این همه جنازه را نداشت. حتّی برای بردن اجساد، ماشین نداشتیم و آمبولانس ها ترجیح می دادند، مجروحان را جا به جا کنند.
***
کَفاف: به اندازۀ کافی. سردخانه: محلی دربسته و سرپوشیده با دمای پایین برای نگهداری اجساد. گنجایش: ظرفیت، توانایی نگهداری چیزی در خود.
***
از زمین و آسمان، مرگ بر شهر می بارید. کودکانی که مادرهایشان را در بمباران از دست داده بودند، سرگردان و تنها در شهر، رها شده بودند.
با خودم گفتم: جنگ، مسئلۀ ریاضی نیست که درباره اش فکر کنی و بعد حلّش کنی؛ جنگ اصلاً مَنطِقی ندارد که با مَنطِق بخواهی با آن کنار بیایی. جنگ، کتاب نیست که آن را بخوانی. جنگ، جنگ است. جنگ، حقیقتی است که تا آن را نبینی، درکش نمی کنی.
***
منطق: مجازاً به معنای پایۀ عقلی. درک: دریافتن، فهمیدن.
***
کم کم به تابلوی راهنمای 12 کیلومتری آبادان نزدیک می شدیم. چند نفر سرباز در کنار جاده، زیر لوله های نفت به حالت سینه خیز، دراز کشیده بودند و چند خودروی خودی متوقّف شده، توجّهم را جلب کرد.
ناگهان خودروی ما با صدای انفجار مَهیبی متوقّف شد. نمی توانستیم هیچ حرفی بزنیم.
از راننده پرسیدم: چی شد؟
گفت: نمی دانم، مثل اینکه اسیر شدیم.
– اسیر کی شدیم؟
– اسیر عراقی ها.
-اینجا مگه آبادان نیست؟ تو ما رو دادی دست عراقی ها؟
– الله اکبر، خواهر! همه با هم اسیر شدیم.
در این هنگام، سربازهای عراقی سریع خودشان را به ماشین ما رساندند. من کنار پنجره، بی حرکت نشسته بودم؛ امّا آن ها شیشۀ ماشین را با قُنداق شکستند.
***
مَهیب: ترسناک. قُنداق: قسمت انتهای تفنگ که از چوب یا فلز ساخته می‌شود.
***
وقتی پیاده شدیم، مثل مور و ملخ از کَمینگاه های خود درآمدند و دور ماشین جمع شدند و راننده و سرنشین را مثل کیسۀ شن به پایین جاده پرتاب کردند.
دست هایم را روی لباس هایم کشیدم. مَقنَعِه ام را تکاندم. به جیب هایم اشاره کردند. آستَرِ جیب هایم را بیرون کشیدم. وقتی دست هایم را از جیبم درآوردم، در حالی که حُکم مأموریتم را در یک مُشتَم پنهان کرده بودم، شروع به تکاندن جیبم کردم.
***
مَقنَعِه: پارچۀ دوخته شده ای که زنان سر خود را با آن می‌پوشانند. آستَر: پارچ های که زیر لباس می دوزند، پارچۀ جیب لباس.
***
اَفسَر عراقی متوجّه کاغذها شد و اشاره کرد: «مشتت را باز کن». با خنده ای زیرکانه، انگار که به کشف بزرگی رسیده است، هر دو کاغذ را از من گرفت و مُتَرجِم را صدا کرد.
مترجم خواند: معصومه آباد؛ نمایندۀ فرماندار آبادان.
مأموریت: انتقال بچه های پرورشگاه به شیراز.
فکر کردند یکی از مهره های مهمّ نظامی ایران را به دام انداخته اند. در حالی که از خوشحالی در پوست خود نمی گنجیدند، پشت سر هم به عربی جملاتی می گفتند و من با کنجکاوی حرکات و حرف های آنها را گوش می دادم و دور و برم را می پاییدم، اما هرچه بیشتر گوش می دادم، کمتر می فهمیدم. کلمۀ «بَنَاتُ الخمینی» و ژِنرال را در هر جمله و عبارتی می شنیدم. بلافاصله، بیسیم زدند و خبر را ارسال کردند.
***
بَنَاتُ الخمینی: دختران امام خمینی (ره). ژنرال: افسر ارشد ارتش. بیسیم: دستگاهی که امواج صوت را بدون سیم از محلی به محل دیگر انتقال می‌دهد.
***
از مترجم پرسیدم: چی داره میگه؟
گفت: میگه ما دو ژنرال زن ایرانی را اسیر کرده ایم.
گفتم: ما مددکار هلال احمریم.
ترجمه کرد و افسر عراقی گفت: «زن های ایرانی از مردهای ایرانی خطرناکترند».
از اینکه دو دختر ایرانی در نظر آن ها این قدر خطرآفرین بودند، احساس غرور و استقامت بیشتری کردم. یاد روزهایی افتادم که می خواستم خدا امتحانم کند. باورم نمی شد که امتحان من اسارت باشد. برادرهایم را می دیدم که دست بسته و اسیرند. نمی خواستم جلوی دشمن، ضعف نشان دهم. عنوان بِنتُ الخمینی و ژنرال به من جَسارَت و جُرئت بیشتری می داد، امّا از سرنوشت مُبهمی که پیش رویم بود، می ترسیدم.
***
جسارت: دلیری، بی باکی. جرئت: دلیری، بی باکی. مبهم: نامعلوم، نامشخص.
***
صبحدم بیست و چهارم مهر، همزمان شد با سر و صدای خودروهای بَعثی و هجوم دوبارۀ گروه گروه نیروهایی که از شمال خرّمشهر به سمت همین جاده سرازیر بودند. من و مریم را به گودالی انتقال دادند. تعدادمان ساعت به ساعت بیشتر می شد. ساعت ده صبح جوانی با قامتی باریک و بلند و مَحاسِنی قهوه ای مثل تیری که از دور شلیک شود، به جمع ما پرتاب شد. پنجاه رأس گوسفند با صدای زنگوله هایشان او را همراهی می کردند و عراقی ها گوسفندها را هم با او داخل گودال کردند. به هر طرف که سر می چرخاندیم، صورت گوسفندها توی صورتمان بود و روی دست و پایمان فَضلِه می ریختند و یکسر بَع بَع می کردند.
***
بعث: حزب سیاسی در عراق که صدّام حسین، حاکم پیشین این کشور، رهبری آن را بر عهده داشت. محاسن: موی صورت مردان. فضله: مدفوع حیوانات.
***
هر گوسفندی که سر و صدا می کرد، به محض اینکه آن جوان، دستی به سرش می کشید، آرام می شد. یکی از برادرهای سپاه امیدیه از او پرسید: «اسمت چیه برادر؟ شغلت چیه؟» با سادگی و صداقت تمام گفت: اسمم «عزیز» است و چوپانم. کاشی هستم. دیروز از کاشان راه افتادم. توی ولایتمان هر کی دوست داشت، چند تا گوسفند برای سلامتی رزمنده ها به جبهه هدیه کرده. من تو مسیر آبادان بودم که گیر افتادم.
***
صداقت: راستی و درستی. کاشی: اهل کاشان. ولایت: شهرستان، شهر هر کس.
***
ما را از گروه جدا کردند و سوار ماشین شدیم، امّا هر دو ترجیح می دادیم، بین گوسفندها باشیم نه بین گرگ ها!
صبح روز بعد با صدای هَمهَمِۀ بیرون، سراسیمه، بلند شدیم و برای اینکه از اخبار جدید، مطّلع شویم از پشت پنجره، بیرون را نگاه کردیم.
کامیونی پُر از اسیران ایرانی از نظامی گرفته تا غیرنظامی و پیر و جوان را وارد زندان کردند. یک نفر به آرامی گفت: این چه تقدیر و مَصلحتی بود؛ ما آماده بودیم بجنگیم تا در راه خدا کشته شویم، آن وقت نجنگیده اسیر شدیم. یعنی خدا اینجا نشستن و کتک خوردن را از ما قبول می کند؟
***
سراسیمه: آشفته و سرگردان. مطلع: آگاه. مصلحت: آنچه سبب خیر و صلاح انسان باشد.
***
از من پرسیدند: کی به کربلا آمدید؟
گفتم: اینجا که کربلا نیست، تَنومه است.
گفت: چرا، این راه و این تقدیر، عین کربلاست. عشق به کربلا و سیّدالشّهدا شما را به عراق کشانده است.
از طلبه ای که نزدیک تر بود پرسیدم: «برادران مجروح اینجا نیستند؟» گفت: «نه خواهر، اینجا سالم ها را مجروح می کنند.»
بچه ها را نوبتی و از روی مِلاک و مِعیار خودشان انتخاب می کردند و آن ها را به اتاق شکنجه روانه می کردند. روی هرکس انگشت حَرَس الخمینی (پاسدار) می گذاشتند، او را با پای خودش می بردند، امّا روی چهار دست و پا و با چهره ای خونین و مالین بر می گرداندند که اصلاً قابل شناسایی نبود.
***
تنومه: نام منطقه ای در عراق. عین: مشابه، اصل. طَلَبِه: محصّل علوم دینی. مِلاک: اصل هرچیز، معیار، ابزار سنجش. مِعیار: مقیاس، اندازه.
***
بچّه ها برای اینکه این فضای ظالمانه و دلخراش را قابل تحمّل کنند، همه چیز را به خنده و شوخی گرفته بودند. می نشستند توی صف کتک خوری، امّا اسمش را گذاشته بودند، هواخوری. لباس های ضَخیم و آستین بلند را چندتایی تن همدیگر می کردند که شدّت ضربات کابل ها را کمتر احساس کنند.
***
کابل: مفتول های فلزی لفافدار که برای برق و تلفن به کار می برند.
***
دیوارها تنها شریک و تکیه گاهِ درد و رنج ما بودند. دیوارهایی که تعداد کاشی قهوه ای رنگ آن ها را دانه دانه شمرده بودم. دیوارهایی که دیگر همۀ سایه روشن هایشان را می شناختیم. گویی در و دیوار، بخشی از دارایی ما بود که با ما جا به جا می شد؛ اما دیوارهای سلول شمارۀ سیزده برای ما آشناتر و جذّاب تر بود. هر کاشی، یادگاری از یک عزیز در قاب بود. یادگاری ها با جسم تیزی، هنرمندانه با شعری لطیف و سوزناک، روی دیوار حک شده بود. روی یکی از کاشی ها نوشته شده بود:
«تـابـوت مرا جای بلندی بگذارید تا باد بَرَد سوی وطن، بوی تنم را»
در شهریور 1361 دومین دیدارمان با هیئت صَلیب سرخ انجام شد. با آمدن این هیئت شور و هیجان زیادی در اردوگاه به راه می افتاد و فضای اردوگاه پُر از پرنده های کاغذی می شد. اُسَرا با این پرنده های کاغذی چند ساعتی را به سرزمین مادری سفر می کردند و همه در حال و هوای دیگری سِیر می کردند.
***
هیئت: گروه، دسته، انجمن. اُسرا: جِ اسیر، گرفتاران، دستگیرشدگان.
***
رئیس هیئت صلیب سرخ گفت: «ما از خانواده هایتان برای شما نامه آورده ایم. شما می توانید پایین همین نامه ها پاسختان را بنویسید. در هر نامه، بیشتر از بیست و دو کلمه ننویسید؛ فقط با خانواده احوال پرسی کنید.»
من هم، تمام حواسم به نامه ها بود که یک باره، چشمم به تکیه کلام پدرم که صدایم می کرد «نور دیده»، روشن شد. دیگر توضیح و ترجمه را نه می شنیدم، نه می فهمیدم. بی اختیار، سرم را جلو و جلوتر و چشمانم را ریز می کردم تا مطمئن شوم درست می بینم و درست می خوانم. وقتی فهمید نامه ای که روی دیگر نامه هاست، مال من است، آن را به سمتم گرفت. نامه را گرفتم و بوسیدم؛ گرمای دستانش را روی کاغذ نامه حس می کردم. به رَدِّ قطرات اشک که هنگام نوشتن از چشمانش، روی نامه چکیده بود، دست می کشیدم. نامه بوی پدرم را می داد؛ بوی اُسطورۀ زندگی ام را؛ بوی مهربانی و عشق می داد. تمام کلماتی را که پدرم با دستان لرزان نوشته بود، مثل شربتی خُنَک و گوارا نوشیدم و کلمه به کلمه خواندم:
«نور دیده کجایی؟ از کجا باور کنم تویی تا سلامت کنم. همه جا را گشتم. سراغ تو را از هر کسی گرفتم. به خدا می سپارمت تا همیشه زنده باشی».
***
رد: اثر، نشانۀ قدم. اُسطوره: آثاری که مربوط به موجودات یا رویدادهای فوق طبیعی روزگار باستان است و ریشه در باورها و اعتقادات مردم روزگار کهن دارد، در اينجا مجازاً قهرمان، پهلوان.
***
خدای من! این نامه ای است که پدر با دستان مهربانش برای من نوشته است؟! باور کردنی نبود … . زمان آمارگیری لعنتی، برادرها را در گرمای پنجاه درجه که خورشید وسط آسمان بود، روی دو پا می نشاندند و آن ها را با ضربه های کابل می شمردند. ضربه ها با شدّت هرچه تمام تر بر بدن های استخوانی شان فرود می آمد. این نمایش مرگبار که هفته ای سه بار به مدّت یک ساعت به طول می انجامید، به پنج نوبت در هفته، تبدیل شده بود. این بار، زیر بغل برادران مجروح و معلول را گرفته، آن ها را هم بیرون می کشیدند و چند نفر دیگر از اُسَرای سالخورده و قدخمیده هم در جمع آن ها نشسته بودند. فرماندۀ اردوگاه در حالی که چند سرباز کابل به دست، دور او را گرفته بودند و یک تِکِّه برگه را که بر آن عبارت «لعَنُ عَلیَ الصّدام» نوشته شده بود، همراه با فُحش و ناسزاهایی که همیشه وِردِ زبانش بود، به بچّه ها نشان می داد.
***
مَعلول: کسی که عضو یا اندام هایی از بدنش آسیب دیده است. لعن علی الصدام: نفرین بر صدام. ورد: ذکر، دعا.
***
پیدا بود که این برگۀ ساختگی، بهانه ای برای اذیت و آزار بچه هاست. بعضی از مجروحان و پیرمردها خود را کاملاً آمادۀ شَلّاق کرده بودند و در هوای داغ اردوگاه «الَأنبار» کلاه و لباس گرم پوشیده بودند؛ امّا آن ها با وَقاحَت همۀ کلاه ها و لباس ها را از تنشان بیرون کشیدند. هر لحظه به تعداد سربازها اضافه می شد. فرمانده اردوگاه کفشش را جلو دهان برادرها می برد که آن را با دندان نگه دارند تا نتوانند ناله کنند. اگر کسی در حِین شلّاق خوردن، فریاد می زد، ضربه ها شدّت بیشتری می گرفت. خدا را به مقدّسات عالَم قَسَم می دادیم، همان طور که آتش را بر حضرت ابراهیم (ع) سرد کرد، شدّت این ضربه ها را بگیرد و این عذاب را بر آنان آسان سازد.
***
وِقاحت: بی شرمی، بی حیایی. مُقَدَّسات: پاکان.
***
در یکی از روزها که مأموران صلیب سرخ آمده بودند، نامه و عکسی از پدرم برایم آوردند که وقتی به آن نگاه می کردم، در نگاهش نشانی از خودم می یافتم.
تمام توش و توان ما در دوران اسارت، ضربان قلب و سوی چشم ما، به خُطوط و سُطور این کاغذها و کلمات و نوشته ها بسته بود. با کلمات این نامه ها راه می رفتیم و حرف می زدیم و می خوابیدیم و زندگی می کردیم. کلمات، آن قدر قدرت داشتند که هم جان می دادند و هم جان می گرفتند. کلمات، هم صدا و هم نگاه داشتند و می توانستند ما را آرام یا مُتَلاطِم کنند و آنجا بود که مُعجِزۀ کلمه را دریافتم و فهمیدم چرا معجزۀ پیامبر ما کلمه و کتاب بود. دریافتم خمیرمایۀ آدمی، کلمه است. فقط افسوس که اجازه نداشتیم بیش از شش خط یا بیست و چند کلمه بنویسیم. امّا من بی ملاحظه، کاغذ را سیاه می کردم و می دانستم این کلمات در جان مادر و پدر و برادر و خواهرانم ریخته می شود و آن ها با این کلمات زندگی می کنند؛ پس هرچه بیشتر، بهتر. چقدر سرگرم این کلمات می شدیم؛ سهم ما دو برگه کاغذ بود و باید در همان دو کاغذ همه چیز را برای همه می نوشتیم.
***
توش: توشه و اندوخته، توانایی تحمّل سنگینی یا فشار. سوی: جهت. سُطور: جِ سطر، خطوط. مُتَلاطِم: آشفته. مُعجِزه: کار خارق العاده و شگفت انگیز که از جانب پیامبران صورت می گیرد. خمیرمایه: اصل، منشا، جوهره.
***
چگونه می توانم از روزهایی بگذرم که هر لحظه اش یک مرگ بود و هر شب بر جنازۀ خودم شیون می کردم و صبح می دیدم، زنده ام و دوباره باید خود را آمادۀ مرگ کنم! اگرچه این رنج، مرا ساخته و گُداخته کرده است، اصلاً حاضر نیستم، یک قدم از خودم عقب نشینی کنم؛ حتّی اگر دشمن از خاکم عقب نشینی کرده باشد.
***
شیون: زاری و ناله. گُداخته: ذوب‌شده.
***
به خودم قول دادم، هیچ وقت درد و رنج خود و لحظه های انتظار طاقت فرسای خانوادۀ بزرگ اسیران دردکشیده را فراموش نکنم. اگر فراموش کنیم و دچار غفلت شویم؛ دوباره هم گَزیده می شویم. تاریخ کشورمان سرشار از خاطراتی است که یک نسل به فراموشی سپرده و تاوانِ آن فراموشی را نسل دیگری پرداخته است.
***
طاقت فرسا: بسیار سخت و آزاردهنده، کاری خسته کننده. گـَزیده: نیش خورده. تاوان: زیان یا آسیبی که شخص به خاطر خطاکاری، بی توجّهی یا آسیب رساندن به دیگران ببیند.
***
یاد یک نامۀ تاریخی افتادم که در آن، یکی از سَرداران و دِلاوران وطن، نوشته بود: «هر کرکسی بدون اجازه از بام میهن ما بگذرد، باید پَرهایش را به تربیت شدگان نسل ما باج دهد.»
از اینکه توانسته بودم با رنج چهارسالۀ اسارتم، یک پَر کَرکَس را بکنم، خوشحالم.
من زنده ام، معصومه آباد
***
کَرکَس: پرنده ای از ردۀ لاشخورها. بام: طرف بیرونی سقف خانه. باج: پولی که گذربانان از آینده و رونده بستانند، ماليات.
چند نکته تکمیلی
ما در این مقاله، به بررسی معنی درس خاک آزادگان پرداختیم و متن کامل متن مندرج در کتاب را آوردیم. برای دریافت متن کامل کتاب فارسی می توانید به سایت دفتر تالیف کتاب های درسی مراجعه کنید. در سایت آپارات، یک فیلم از شعرخوانی سپیده کاشانی در جمع رزمندگان وجود دارد که شما را به تماشای این فیلم کوتاه دعوت می کنم. همچنین می توانید متن کامل کتاب من زنده ام را از سایت طاقچه خریداری کنید.
همچنین ما، علاوه بر معنی درس خاک آزادگان فارسی دهم، شرح و معنی درس های دیگر کتاب فارسی دهم را در سایت فارسی 100 قرار داده ایم. ازجمله، این موارد، معنی درس دریادلان صف شکن است. برای مطالعه معنی درس دریادلان صف شکن فارسی 100، روی عنوان درس کلیک کنید یا آن را لمس کنید.
