فروردین
قلمرو زبانی
آموزش شمارش جمله
گام اول شمارش جمله
قلمرو زبانی که شامل نکات مربوط به ساختمان کلمات و جمله ها و قواعد دستور زبان فارسی است، دومین بخش مهم سوالات فارسی کنکور را تشکیل می دهد و اینجا درست همان جایی است که دانش آموزان توانمند و صددرصدی در آن جولان می دهند. یادگیری مباحث این بخش، نیاز به مطالعه قواعد، آگاهی از راه در روها و تمرین زیاد برای تسلط روی موضوعات دارد.
در این مقاله یک سوال مهم در زمینه قلمرو زبانی بررسی می شود و روش هایی برای یادگیری و حل سریع آن عنوان می شود. شما در این مقاله، مطالبی درباره شمارش جمله می خوانید و مراحل آن را یاد می گیرید. از شما دعوت می کنم با مطالعه این مقاله و تمرین آموزه های آن، یک گام بزرگ برای رسیدن به «فارسی 100» بردارید.
بیت زیر را بخوانید:
روزهـا گـر رفـت، گـو رو، بـاک نیست تو بمان ای آن که چون تو پاک نیست
راه تشخیص و شمارش تعداد جملات چیست؟
شمارش تعداد جملات یک متن، پای ثابت سوالات فارسی کنکور است و معمولا بیشتر دانش آموزان در شمارش جمله و تشخیص تعداد آن در یک متن دچار اشتباه می شوند. این در حالی است که توجه به چند گام ساده می تواند این سوال را به یکی از راحت ترین سوال های کنکور تبدیل کند.
گام اول تشخیص تعداد جمله های یک متن، شمارش تعداد فعل های موجود در متن است؛ مثلا در بیت بالا ما 6 فعل داریم (رفت، گو، رو، نیست، بمان، نیست)؛ پس حداقل 6 جمله در بیت وجود دارد.
رازهای شمارش جمله
قبل از برداشتن گام بعدی، باید چند راز را در زمینه شمارش فعل ها به شما بگویم:
1. جملات، همیشه شامل چند کلمه نیستند و یک فعل، خودش جمله ای کامل است. تصور عمومی ما درباره جمله این است که دارای چند کلمه نظیر فاعل، مفعول، متمم و … است؛ اما بعضی وقت ها، خصوصا در شعر این طور نیست و یک فعل به تنهایی به کار می رود و جمله را می سازد. پس همیشه باید دقت کنیم که هر فعل مساوی است با یک جمله.
با توجه به مطلبی که گفته شد، تعداد جملات عبارت زیر را بگویید:
«آمدند و کندند و سوختند و کشتند و بردند و رفتند.»
2. گاهی اوقات فعل های یک عبارت، به هر دلیلی (قرینه لفظی یا معنایی) حذف می شوند. در هنگام شمارش فعل ها باید به این نکته مهم توجه کنیم. موقع خواندن جملات باید دقت کنیم که آیا کلمات جمله، نشان دهندۀ معنای کامل آن جمله هستند یا خیر.
در صورتی که معنای جمله بیشتر از تعداد کلمات باشد، حتما حذف در جمله رخ داده و این حذف می تواند در فعل باشد. بنابراین در هنگام شمارش فعل ها، باید به فعل های حذف شده هم توجه کنیم و آنها را هم بشماریم. ابیات زیر، نمونه های مناسبی از حذف فعل است:
امشب که بزم عارفان از شمع رویت روشن است آهـسـتـه تـا نـبـود خـبـر رنـدان شـاهـدباز را
در بیت بالا، بعد از کلمه «آهسته» فعل «بیا» از ظاهر جمله حذف شده است، اما در هنگام معنا کردن بیت، خودش را نشان می دهد.
به حقش که تا حق جمالم نمود دگـر هـرچـه دیـدم خـیالم نمود
در بیت بالا، بعد از کلمه «حقش» فعل «قسم می خورم» از ظاهر جمله حذف شده است و در شمارش جملات بیت باید محاسبه شود.
هـزاربـاره چـراگـاه خـوشـتـر از مـیدان ولیکن اسب ندارد به دست خویش عنان
در این بیت هم کلمه «است» بعد از واژه «میدان» حذف شده است.
3- حتما می دانید که فعل «هست» وقتی در معنای «وجود داشتن» به کار نرود، فعل اسنادی است (فعل اسنادی، به افعالی نظیر است، بود، شد و … گفته می شود که چیزی را به چیز دیگر نسبت می دهند. درباره افعال اسنادی در فارسی هفتم، مطالبی گفته شده است)؛ مثلا در جمله «لشکریان خدا پیروز میدان هستند.» ما با فعل اسنادی سر و کار داریم.
گاهی اوقات، فعل اسنادی «هست» مخفف می شود و با نشانه های «م، ی، ند و …» می آید. از این رو باید به این نشانه ها توجه داشته باشیم و در هنگام شمارش جمله ها، آنها را هم بشماریم:
سَمَن بَران که به لب آبدار چون گُهَرَند به چهره از جگر عاشقان برشته تَرَند
***
نه مردم همین استخوانند و پوست نه هر صورتی جان معنی در اوست
4- یکی از اشتباهات رایج در هنگام شمارش جمله ، در نظر نگرفتن تفاوت میان فعل و مصدر است. مصدرها با اینکه ریشه فعل ها هستند، دو ویژگی اصلی فعل (زمان و شخص) را ندارند و نمی توانند به تنهایی جمله بسازند؛ بنابراین در هنگام تعیین تعداد جملات یک بیت یا عبارت، مصدرها را نمی شماریم:
موجیم و وصل ما از خود بریدن است ساحل بهانه ای است، رفتن رسیدن است
در این بیت، ما چهار فعل می بینیم؛ بنابراین این بیت چهار جمله دارد و کلمات «بریدن» و «رسیدن» مصدر هستند و نمی توانند جمله بسازند.
گام دوم شمارش جمله
پس از یادگیری گام اول در شمارش جمله، این سوال پیش می آید که آیا شمارش تعداد فعل ها برای محاسبه تعداد جملات کافی است؟ در پاسخ باید بگویم: خیر؛ برای شمارش تعداد جملات باید به یک چیز دیگر هم توجه کرد و آن، «شبه جمله» است. شبه جمله به واژه هایی گفته می شود که فعل ندارند، اما به تنهایی مفهوم یک جمله کامل را بیان می کنند.
شبه جمله ها به سه دسته کلی «اصوات» نظیر: آه، افسوس، هیس، خوشا و …، «عبارت های کوتاه بدون فعل» نظیر: به نام خدا، ماشاءالله، خداحافظ، صبح بخیر و … و «منادا» نظیر: ای خدا، سعدیا و … تقسیم می شوند. در هنگام شمارش تعداد جملات، هر شبه جمله (اعم از صوت، منادا) را هم به عنوان یک جمله در نظر می گیریم و می شماریم. به نمونه های زیر توجه کنید. در این مثال ها ما با انواع مختلف شبه جمله ها روبه رو هستیم:
با هیچ چیز روبه رو نشدم
افسوس
من مرده ام.
این شعر از 3 جمله تشکیل شده است.
***
ای دوست که دل ز دوست برداشته ای نیکـوست که دل ز دوست برداشته ای
همان طور که می بینید، در بیت بالا، منادا وجود دارد، بنابراین بیت از 4 جمله تشکیل شده است.
فرمول طلایی شمارش جمله
با توجه به مطالب گفته شده، گام های تشخیص تعداد جملات در یک متن را می توانیم در فرمول زیر که من آن را فرمول «سه گام شمارش جمله ها» می نامم، خلاصه کنیم:
شمارش فعل های موجود در جمله (فعل های موجود در ظاهر عبارت و فعل های محذوف)+ شمارش شبه جمله ها= تعداد جملات یک عبارت
در این صورت می بینیم که تعداد جملات بیت ابتدای مقاله 7 جمله است، چون علاوه بر فعل ها، یک شبه جمله از نوع منادا در مصراع دوم در آن وجود دارد:
روزهـا گـر رفـت، گـو رو، بـاک نیست تو بمان ای آن که چون تو پاک نیست
تکرار و تمرین شمارش جملات
خب، حالا نوبت به آزمون میرسد. ابیات زیر را بخوانید و تعداد جمله های آنها را مشخص کنید.
ای چشمه زلال، مرو کز برای تو مُردم چنانکه مردم آبی برای آب
***
چـرا قـدر مـردم نـدانـی، ولیکن تو مردم نه ای، قدر مردم چه دانی
***
عاجـزم در ثنای تو عاجز آه اگر همچنین بمانم آه
***
گـفـتـش انـصاف گـر این باشد، ماشاءالله می توان گفت در این قاعده استاد فن است
***
خیلی خوشحالم که در این مقاله آموزشی، یکی از نکات مهم قلمرو زبانی را به شما توضیح دادم. امیدوارم که با تکرار و تمرین بتوانید، روی این مبحث تسلط خوبی به دست بیاورید.
راستی نسخه خیلی خیلی خلاصه این مقاله را هم در ویرگول به اشتراک گذاشته ام.
حرف آخر
ما در سایت فارسی 100، مقاله های مختلفی برای آموزش ادبیات فارسی آماده کرده ایم. برای مطالعه مقاله های مفید پیرامون قلمرو زبانی کلیک کنید.
