اسفند
قلمرو ادبی
آموزش آرایه متناقض نما (متناقض‌گویی‌های شاعرانه)
آرایه متناقض نما یا پارادوکس
یکی از ویژگی‌های خاص ادبیات، آرایه‌های ادبی آن است. این آرایه‌ها با به کار رفتن در متون و اشعار ادبی، باعث زیباسازی هرچه بیشتر آنها می‌شوند و لذت شنیدن و خواندن آنها را چند برابر می‌کنند. در این مقاله ما می‌خواهیم با یکی از آرایه‌های زیبا و پرکاربرد ادبی آشنا شویم. آرایه‌ای با نام متناقض نما یا آرایه پارادوکس یا تناقض. در ابتدا لازم است تعریفی از این آرایه ارائه کنیم؛ سپس با واضح‌تر کردن مفهوم آن و جدا کردن آن از موارد ادبی دیگر، به حل تمرین‌هایی از این مبحث بپردازیم. آرایه متناقض نما، یکی از آرایه‌های مهم آزمون نهایی و کنکور است؛ بنابراین با دقت این مقاله را بخوانید.
آموزش آرایه متناقض نما
بی تردید، تعریف درست این آرایه، توانایی ما را در تشخیص درست آن در مثال‌ها، به‌طور کاملا محسوسی ارتقا خواهد داد.
آرایه متناقض نما با آوردن ترکیبات متناقض یا کاربرد دو واژه با دو معنی متضاد در عبارت، به وجود می‌آید؛ به گونه‌ای که در زمان واحد به همدیگر یا به یک شخص یا یک چیز نسبت داده شده باشند:
مثال 1:
| هرگز وجود حاضر غایب شنیده‌ای | من در میان جمع و دلم جای دیگر است |
توضیح: در این بیت، ما با ترکیبی متناقض روبه‌رو هستیم. ترکیب «حاضر غایب»، ترکیبی ناممکن است. یک چیز بالاخره یا حاضر است یا غایب؛ نمی‌تواند در یک زمان، هر دو صفت حاضر و غایب بودن را داشته باشد؛ بنابراین جمع این دو صفت برای یک چیز، ناممکن و متناقض نما است.
مثال 2:
| گوش ترحمی کو کز ما نظر نپوشد | دست غریق یعنی فریاد بی‌صداییم |
توضیح: در این بیت، ما با ترکیبی متناقض روبه‌رو هستیم. ترکیب «فریاد بی‌صدا»، ترکیبی ناممکن است؛ زیرا فریاد از آن جهت فریاد است که صدای بلندی دارد و این موضوع با بی صدا بودن متناقض است و نمی‌توان هر دو را به یک چیز، در آنِ واحد نسبت داد. بنابراین در این بیت، آرایه متناقض نما وجود دارد.
حالت‌های آرایه متناقض نما
آرایه متناقض نما به شکل‌ها و روش‌های مختلفی ایجاد می‌شود. در این بخش با شکل‌های مختلف ایجاد آرایه پارادوکس آشنا می‌شویم:
1. اولین حالت، آرایه متناقض نما در حالت اضافی است؛ یعنی زمانی که شاعران دو واژه متضاد را به یکدیگر اضافه می‌کنند.
مثال:
| هرزه‌گویی و جهان‌گردی نه کار عارف است | کیست عارف؟ رهرو بنشسته، گویای خموش |
توضیح: در این بیت ترکیب‌های «رهرو بنشسته» و «گویای خموش»، ترکیب‌های متناقض هستند. علاوه بر آن، دو به دو نیز با یکدیگر متضادند. حاصل ترکیب این صفات متضاد در یک چیز و در آنِ واحد، آرایه متناقض نما را به وجود آورده است.
2. دومین حالت آرایه متناقض نما، حالتی است که در آن دو کلمه به هم اضافه نشده‌اند؛ بلکه ساختار معنایی متن یا شعر به گونه‌ای است که متناقض نما است.
مثال 1:
| ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی | از این باد ار مدد خواهی، چراغ دل بیفروزی |
توضیح: در این بیت ما شاهد آرایه متناقض نما هستیم؛ اما نه به دلیل وجود ترکیبی از متضادها، بلکه به دلیل ساختار معنایی موجود در بیت. در این بیت، «باد» که خود خاموش‌کننده آتش است، افروزنده آتش در نظر گرفته شده است.
مثال 2:
| از خلاف آمد عادت بطلب کام که من | کسب جمعیت از آن زلف پریشان کردم |
توضیح: در این بیت هم ما شاهد آرایه متناقض نما هستیم. این بار هم نه به دلیل وجود ترکیبی از واژه‌های متضاد؛ بلکه به دلیل ساختار معنایی موجود در بیت. شاعر در این بیت از «زلف پریشان»، آرامش خاطر گرفته است. در واقع از متضاد چیزی، آن را کسب کرده است.
تفاوت آرایه متناقض نما با آرایه تضاد (طباق)
آرایه تضاد یا طباق در متن یا شعر، صرفا با وجود دو کلمه با معانی متضاد حاصل می‌شود؛ اما آرایه متناقض‌نما با وجود دو کلمه یا دو معنی متناقض در یک عبارت حاصل می‌شود، به شرطی که آن دو معنا با یکدیگر قابل جمع کردن، نباشند.
بنابراین اولین تفاوت این دو آرایه این است که در آرایه تضاد، دو واژه متضاد مربوط به دو امر متفاوت آورده می‌شود و باعث ایجاد تناقض و محال بودن، نمی‌شود؛ اما در آرایه متناقض نما، تضاد، در یک امر است و نه در دو امر. بنابراین وقوع آن، غیرممکن است.
دومین تفاوت این دو آرایه این است که آرایه متناقض نما در حقیقت باعث برانگیختن تعجب می‌شود؛ اما آرایه تضاد این‌گونه نیست.
مثال 1:
از تهی سرشار، جویبار لحظه‌ها جاری است.
توضیح: این عبارت دارای آرایه پارادوکس است؛ زیرا یک چیز در آنِ واحد نمی‌تواند هم تهی باشد و هم سرشار. بنابراین ترکیب «از تهی سرشار»، غیرممکن است.
مثال 2:
| درنیابد حال پخته هیچ خام | پس سخن کوتاه باید والسلام |
توضیح: در این بیت، به دلیل حضور واژه‌های «پخته» و «خام» آرایه تضاد وجود دارد. جمع این دسته واژه با توجه به معنای خاص آن در این بیت، با یکدیگر متناقض نیست و از نظر منطقی، قابل تحقق در واقعیت است.
مثال 3:
| گاه درخشید و گهی تیره ماند | گاه نهان گشت و گهی شد پدید |
در این بیت، آرایه تضاد وجود دارد. به دلیل حضور واژه‌های «درخشید» و «تیره ماند»، «نهان» و «پدید». جمع این دو دسته واژه با توجه به معنای خاص آنها در این بیت، با یکدیگر متناقض نیست و از نظر منطقی، قابل تحقق در واقعیت است؛ زیرا هر کدام از این واژه‌ها، وصف امری خاص هستند و این‌گونه نیست که هر دو واژه، وصف یک امر باشند.
تمرین و تکرار متناقض نما
مثال 1:
چیست این سقف بلند ساده بسیار نقش/ هیچ دانا زین معما در جهان آگاه نیست
پاسخ: اینکه یک سقف در آنِ واحد هم ساده باشد و هم بسیار نقش، آرایه تناقض به وجود آورده است.
مثال 2:
دولت فقر خدایا به من ارزانی دار/ کاین کرامت سبب حشمت و تمکین من است
پاسخ: دولت فقر ترکیبی متناقض است و آرایه پارادوکس دارد؛ زیرا «دولت» به معنای ثروتمندی است و تحقق همزمان آن با «فقر» غیرممکن است. بنابراین آرایه متناقض نما دارد.
مثال 3:
ما با توایم و با تو نه‌ایم، اینت بوالعجب/ در حلقه‌ایم با تو و چون حلقه بر دریم
پاسخ: اینکه در آنِ واحد با تو هستیم و با تو نیستیم، متناقض و غیرممکن است؛ بنابراین آرایه پارادوکس دارد.
مثال 4:
قناعت می‌کنم با درد چون درمان نمی‌یابم/ تحمل می‌کنم با زخم چون مرهم نمی‌بینم
پاسخ: در این بیت، آرایه تضاد وجود دارد. به دلیل حضور واژه‌های «درد» و «درمان»، «زخم» و «مرهم». جمع این دو دسته، واژه با توجه به معنای خاص آنها در این بیت، با یکدیگر متناقض نیست و از نظر منطقی، قابل تحقق در واقعیت است.
نوبت شما
چه خوب است که در این بخش‌های پایانی مقاله، کمی هم خودتان را آزمایش کنید.
به عبارت‌های زیر نگاه کنید. اول آنها را با صدای بلند بخوانید و سپس ابیات دارای آرایه پارادوکس را مشخص کنید و پاسخ‌های خود را در قسمت نظرات این مقاله وارد کنید.
«من به نظر قطره به معنی یَمَم»
***
«من به هر جمعیتی نالان شدم/ جفت بدحالان و خوش‌حالان شدم »
***
«شور فرهادم به پرسش سر به زیر افکنده بود/ ای لب شیرین، جوابِ تلخِ سربالا چرا؟»
***
«اسیر عشق تو از هر دو عالم آزاد است/ گدای کوی تو از هشت خلد مستغنی است»
زمان تست آرایه پارادوکس
بعد از اینکه خودتان را با عبارت‌های بالا محک زدید، من برای شما یک هدیه ارزشمند دیگر هم دارم. بدون شک، شما صرفا با یادگیری توضیحات متناقض نما نمی‌توانید بر این موضوع تسلط پیدا کنید. بنابراین من مجموعه‌ای از تست‌های اختصاصی مرتبط با متناقض نما را برای شما آماده کرده‌ام. این تست‌ها پیش از این در آزمون‌های سراسری سال‌های مختلف استفاده شده‌اند، بنابراین همان چیزهایی هستند که شما می‌خواهید.
شما می‌توانید با پاسخگویی به این تست‌ها، آشنایی بیشتری با سوال‌های آرایه پارادوکس پیدا کنید و مهارت خود را در زمینه پاسخگویی به این سوال‌ها تقویت کنید. همچنین با توجه به اینکه شرکت در این آزمون رایگان و در دسترس همه است، می‌توانید رتبه خود را با دیگر شرکت‌کنندگان مقایسه کنید.
برای شرکت در آزمون اختصاصی آرایه متناقض نما کلیک کنید.
یک درخواست
حالا که به پایان مقاله رسیدیم، از شما درخواستی دارم. من برای آماده‌سازی محتوا و نوشتن این مقاله، جدای از مطالعات چندساله، ساعت‌ها وقت صرف کرده‌ام. این هدیه رایگان از طرف من به شما مخاطبان سایت فارسی 100 است.
شما می‌توانید بدون پرداخت هزینه‌های بسیار زیاد برای آموزش‌های گمراه‌کننده و غیرمفید، آموزشی را فراتر از آنچه نیاز دارید، به صورت رایگان دریافت کنید.
اما آیا همه دانش‌آموزان از این آموزش‌ها اطلاع دارند؟ امروزه بسیاری از مدرسان با پرداخت هزینه‌های بسیار، سعی می‌کنند رتبه یک نتایج جستجوی گوگل باشند و محصولات بیشتری را به دانش‌آموزان بفروشند؛ بنابراین بیشتر دانش‌آموزها از وجود آموزش‌های رایگان و باکیفیت مطلع نمی‌‌‌شوند.
من از شما می‌خواهم برای گسترش دانش و ایجاد عدالت آموزشی، در صورتی که این مقاله را پسندیدید و آن را مفید دانستید، لینک این مقاله را به دوستانتان بفرستید یا در شبکه‌های مجازی و گروه‌هایی که در آنها عضو هستید، به اشتراک بگذارید. از شما ممنونم.
حرف آخر
ما در سایت فارسی 100، مقاله‌های مختلفی برای آموزش ادبیات فارسی آماده کرده‌ایم. برای مطالعه مقاله‌های مفید، در زمینه موضوعات مرتبط با بحث آموزش آرایه متناقض نما به بخش قلمرو ادبی فارسی 100 بروید.
راستی، من یک آموزش کامل کتاب علوم و فنون دوازدهم در سایت فرادرس دارم. اگر دوست داشتید، می‌توانید از این دوره آموزشی هم استفاده کنید.
همچنین من نقشه گنجی برای مطالعه آرایه‌های ادبی، برای شما فراهم کرده‌ام که می‌توانید از آن استفاده کنید.
