آبان
پایه دهم
درس نوشته های عینی (درس 3 نگارش دهم)
درس نوشته های عینی، درس سوم نگارش دهم را خوانده‌اید؟ قرار است در این مقاله، با تمام جزئیات این درس مهم کتاب نگارش 1 آشنا شویم.
آموزش، فقط محدود به چارچوب کلاس نیست. ما در سایت فارسی ۱۰۰ زمینه‌ای برای آموزش ادبیات فارسی مدارس و بهره‌گیری دانش‌آموزان از آموزش رایگان و همیشگی فراهم کرده‌ایم.
در این مقاله آموزشی، متن، توضیحات و نمونه‌هایی درباره درس نوشته های عینی (درس سوم نگارش دهم) به شما ارائه می‌شود. در این درس درباره شیوه نگارش متن های عینی صحبت می‌شود و نمونه‌ها و متن‌های مختلفی از نوشته‌های عینی ارائه می‌گردد. همچنین جواب کارگاه نوشتن درس نوشته های عینی بررسی می‌شود.
همچنین ما، متن و توضیحات سایر درس‌های مرتبط با ادبیات و زبان فارسی را در سایت فارسی 100 قرار داده‌ایم. برای مطالعه مقاله‌های مربوط به پایه دهم روی لینک کلیک کنید یا آن را لمس کنید.
متن درس نوشته های عینی
پیش‌تر آموختیم که نوشته انواعی دارد. در این درس، شیوه نوشتن متن‌های عینی را می‌آموزیم. هنگام نوشتن متن عینی، معمولاً از حواس پنج‌گانه بهره می‌گیریم و از قلمرو حسّ ظاهر، فراتر نمی‌رویم؛ یعنی آنچه چشم می‌بیند، گوش می‌شنود و… دقیقاً و عیناً در نوشته بازتاب می‌یابد؛ به همین سبب این نوشته‌ها را «محسوس و واقعی» هم می‌گویند.
هدف نویسنده هنگام نوشتن متن عینی، ارائۀ اطّلاعات واقعی و مستند است؛ بنابراین از دریچۀ حواس به چشم‌انداز مورد نظر می‌نگرد و وارد فضای ذهن و خیال نمی‌شود و از احساسات شخصی خود بهره نمی‌گیرد.
در این درس، می‌خواهیم با بهره‌گیری از روشِ پرسش‌سازی، شیوۀ نگارش نوشته‌های عینی را بیاموزیم. وقتی قصد ما خلق نوشتۀ عینی است، پرسش‌های ما باید عینی باشد. پاسخ‌سازی‌ها هم نباید از محدودۀ عینیت فراتر رود؛ مثلاً اگر بخواهیم دربارۀ «تلفن همراه» متنی عینی یا محسوس بنویسیم، بدین‌گونه عمل می‌کنیم:
مرحلۀ اوّل: پرسش
در این مرحله، ابتدا ذهن را آزاد می‌گذاریم تا درباره موضوع، پرسش‌های گوناگون (عینی، ذهنی و …) بسازد. آزادسازی بی‌قیدوشرط ذهن، کمک می‌کند جنبه‌های نادیده و ناشکفتۀ موضوع، کشف شود.
- تلفن همراه چیست؟
- تلفن همراه را چه کسی اختراع کرد؟
- آیا تلفن همراه همه‌جا همراه خوبی است؟
- شکل و شیوۀ کارِ اوّلین تلفن‌های همراه چگونه بود؟
- معروف‌ترین تلفن‌های همراه کدام‌اند؟
- تلفن همراه غیر از برقراری تماس، چه کاربردهای دیگری دارد؟
- کاربران تلفن همراه، چند نفرند؟
- چرا به دوستان با وفا «همراه» می‌گویند؟
- تلفن همراه، چگونه ابزاری است؟
- با تلفن همراه، چگونه می‌توان به آرامش رسید؟
- نسل آیندۀ تلفن‌های همراه چگونه خواهد بود؟
- چرا بعضی راننده‌ها پشت خودرویشان می‌نویسند «هیچ‌کس همراه نیست، تنهای اوّل؟»
- چرا برخی از افراد موقع حرف زدن با تلفن همراه، به سیم آخر می‌زنند؟
- آیا تلفن همراه مثل موادمخدّر، اعتیادآور است؟
- آیا تعداد کاربران مرد و زن یکسان است؟
مرحله دوم: شناسایی و جدا کردن پرسش‌های عینی
اکنون به بررسی و طبقه‌بندی پرسش‌ها می‌پردازیم؛ آنگاه پرسش‌های عینی را از پرسش‌های ذهنی جدا می‌کنیم.
- تلفن همراه چیست؟
- تلفن همراه را چه کسی اختراع کرد؟
- شکل و شیوۀ کار اوّلین تلفن‌های همراه چگونه بود؟
- کاربران تلفن همراه، چند نفرند؟
- تلفن همراه، چگونه ابزاری است؟
- تلفن همراه غیر از برقراری تماس، چه کاربردهای دیگری دارد؟
- نسل آیندۀ تلفن‌های همراه چگونه خواهد بود؟
- آیا تعداد کاربران مرد و زن یکسان است؟
مرحله سوم: گزینش و سازماندهی پرسش‌ها
در مرحلۀ قبل، تعدادی پرسش عینی دربارۀ موضوع جدا گردید. اگر بخواهیم به تمام پرسش‌ها پاسخ بدهیم، متن تولیدی بسیار طولانی خواهد شد و شاید علاقه‌ای به پاسخ دادن به برخی از سؤال‌ها نداشته باشیم؛ به همین دلیل، بر پایۀ توانایی و علاقۀ خود دست به گزینش پرسش‌ها می‌زنیم.
- تلفن همراه چیست؟
- تلفن همراه را چه کسی اختراع کرد؟
- شکل و شیوۀ کار اوّلین تلفن‌های همراه چگونه بود؟
- چند نفر کاربر تلفن همراه هستند؟
- آیا تعداد کاربران مرد و زن یکسان است؟
پس از انتخاب پرسش‌ها نوبت به چینش و سازماندهی آنها و ایجاد نقشۀ ذهنی نوشتن می‌رسد؛ یعنی پرسش‌های انتخاب شده را طبق یک نظم منطقی می‌چینیم و به آنها پاسخ می‌دهیم. برای این کار در متن‌های علمی بهتر است از کل به جزء حرکت کنیم.
نخست دربارۀ نام یا کلّیت موضوع می‌نویسیم؛ سپس به بیان جزئیات و ویژگی‌های دیگر آن می‌پردازیم. به سخن دیگر، نخست چهارچوب و طرح کلّی را شکل می‌دهیم و در پی آن، ویژگی‌های ریزتر را بازگو می‌کنیم.
پرسش کلّی
- تلفن همراه چیست؟
- تلفن همراه در کجا اختراع شد؟
- تلفن همراه برای چه به کار می‌رود؟
پرسش جزئی
- کاربران تلفن همراه، چند نفرند؟
- آیا زندگی، بدون تلفن همراه، امکان‌پذیر است؟
- آیا تعداد کاربران مرد و زن یکسان است؟
پاسخ به این پرسش‌ها (پاسخ‌سازی)، منجر به تولید متن زیر شده است. بند یکم و دوم، پاسخ به پرسش‌های کلّیّ و بند سوم، چهارم و پنجم، پاسخ به پرسش‌های جزئی است.
توجّه: در تولید متن‌های عینی معمولاً این امکان وجود دارد که پاسخ برخی از پرسش‌ها را ندانیم. در چنین مواردی لازم است به منابع اطّلاعاتی (کتاب، مجله، متخصّصان، صاحب‌نظران و اینترنت) مراجعه کنیم.
تلفن همراه یا گوشی همراه وسیله‌ای برای ارسال و دریافت تماس تلفنی از طریق ارتباط رادیویی در پهنای وسیع جغرافیایی است. منظور از موبایل یا گوشی همراه یا تلفن سلولی وسیله‌ای است که برای اتصال به شبکه تلفن همراه به کار می‌رود.
در تلفن‌های همراه معمولاً یک مجموعه نرم‌افزار یا سیستم‌عامل برای کنترل سخت‌افزار به کار می‌رود و برنامه‌های جانبی توسط سیستم‌عامل اجرا می‌شود. از سیستم‌عامل‌های معروف برای تلفن همراه، می‌توان به «اندروید»، «آی او اس» و «ویندوز فون» اشاره کرد.
این ابزار، نخستین‌بار توسط شرکت آمریکایی «موتورولا» در تاریخ 3 آوریل 1973 با وزنی نزدیک به یک کیلوگرم تولید شد. تلفن همراه نسل‌های گوناگونی دارد و توسط شرکت‌های سازنده گوناگونی تولید می‌شود و به فروش می‌رسد.
طبق آخرین آمار جهانی اول (سپتامبر ۲۰۱۵) تعداد مشترکان تلفن همراه 7/2 میلیارد نفر برآورد شده که البته رقم واقعی افراد 4/9 میلیارد نفر است؛ زیرا بعضی افراد بیش از چند خط و اشتراک دارند. تعداد گوشی‌های فروخته شده در نیمۀ دوم سال ۲۰۱۵ نیز ۳۴۰ میلیون دستگاه اعلام شده است که ۴۵ درصد آن را گوشی‌های هوشمند تشکیل می‌دهد.
بررسی‌ها در زمینۀ میزان استفاده از تلفن‌های همراه نشان می‌دهد که بسیاری از مردم در حالی به خواب می‌روند که تلفن همراه خود را در دست دارند یا آن را کنار خود گذاشته‌اند. بر اساس پژوهشی که در کشورهای آمریکا، انگلیس، برزیل، چین، اسپانیا، مکزیک و هند انجام شده است، فناوری نوین ارتباطی ازجمله تلفن همراه، جزءِ جدایی‌ناپذیر زندگی انسان‌ها شده است و هر روز وابستگی افراد به آن بیشتر می‌شود.
در پژوهشی، یک متخصّص علوم رفتاری اعلام کرد ۶۰ درصد از دختران موردِ پژوهش، برای ورود به شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های مرتبط، از گوشی‌های همراه استفاده می‌کنند و 30 درصد آنها هنگام اتمام شارژ یا جا ماندن تلفن یا قطع آن به هر شکلی، دچار نگرانی می‌شوند.
وی با اشاره به اینکه دختران دو برابر پسران به تلفن همراه وابستگی دارند، از اعتیاد دو برابری آنان نسبت به پسران در زمینه استفاده از تلفن همراه خبر داد.
کارگاه نوشتن درس نوشته های عینی
۱- الف) متن و پرسش‌های زیر را بخوانید؛ آنگاه از بین پرسش‌ها، هر یک را که با محتوای نوشته، ارتباط دارند، مشخّص نمایید. سرانجام آنها را متناسب با متن، گزینش و سازماندهی کنید.
زعفران، گیاهی گران‌بها است. گردۀ آن به‌ظاهر مانند همه گیاهان خشک‌شدۀ دیگر است، امّا میان گردۀ زعفران و گیاهان دیگر از زمین تا آسمان فرق است؛ هم از نظر رنگ و مزه و هم از نظر ارزش غذایی و قیمت آن. زعفران، فوق‌العاده گران است و هر کسی نمی‌تواند به‌راحتی چند مثقال زعفران تهیه کند. شاید به همین دلیل به طلای سرخ معروف شده است.
یکی از شوخی‌های ایرانی‌ها این است که وقتی کسی به مشهد می‌رود، به او می‌گویند: برای ما سه، چهار کیلویی زعفران سوغات بیاور! با شنیدن این جمله، همه می‌خندند و این خنده یعنی اینکه…
ایران یکی از کشورهای زعفران‌خیز است که در جهان به این کشت معروف است. این طلای گیاهی، در خراسان کشت می‌شود و زعفران خراسان شهرت جهانی دارد. در گذشته، به کسانی که زعفران می‌کاشتند، زعفرانچی می‌گفتند.
اگر از رنگ جذّاب و طعم لذیذ زعفران بگذریم، خاصیت زعفران را نمی‌توان نادیده گرفت. می‌گویند: زعفران شادی‌افزا و خنده‌آور است؛ قلب را تقویت و ضربان آن را تنظیم می‌کند. پس، خوردن کیک زعفران، شربت زعفران، برنج زعفرانی و هر چیزی را که زعفران دارد، هیچ‌وقت از دست ندهید.
پرسش‌ها:
- زعفران چیست؟
- چه رنگی است؟
- چه طعمی دارد؟
- چه بویی دارد؟
- شیوه کشت آن چگونه است؟
- کاربرد آن چیست؟
- چرا زعفران با طلا برابری می‌کند؟
- زعفران چگونه بسته‌بندی می‌شود؟
- آیا نوع بسته‌بندی زعفران اهمّیت خاصی دارد؟
- هزینۀ کشت زعفران چقدر است؟
- آیا کشت زعفران، کارکرد اقتصادی دارد؟
- آیا زعفران از مواد ضروری در تهیه خوراکی‌هاست؟
- زعفران چه خاصیت‌هایی دارد؟
گزینش و سازماندهی پرسش‌ها:
- زعفران چیست؟
- چه رنگی است؟
- چه طعمی دارد؟
- کاربرد آن چیست؟
- چرا زعفران با طلا برابری می‌کند؟
- زعفران چه خاصیت‌هایی دارد؟
ب) متن زیر را بخوانید و متناسب با آن، پرسش‌هایی طرح کنید؛ سپس با سازماندهی سؤال‌ها نقشه نوشته را نشان دهید.
کیک زرد (Yellow Cake) عنوانی است که برای اکسید اورانیم غلیظ شده، به کار می‌رود و در تهیه اورانیم غنی شده از آن استفاده می‌شود. این ماده، عموما برای تهیه سوخت واکنشگاه (رآکتور) هسته‌ای، کاربرد دارد.
کیک زرد که به نام اورانیا (Urania) هم شناخته می‌شود، در واقع خاک معدنی اورانیم است که پس از گذراندن مراحل تصفیه و فرآوری‌های لازم، از سنگ معدن آن تهیه می‌شود. تهیۀ این ماده به منزلۀ رسیدن به بخش میانی از مراحل تصفیۀ سنگ معدن اورانیم است و فاصلۀ بسیاری تا استفاده در بمب اتمی دارد.
کیک زرد اغلب از طریق آسیاب کردن سنگ معدن اورانیم و فرآوری‌های شیمیایی روی آن تهیه می‌شود و در پی آن، پودر زِبر و زردرنگی به دست می‌آید که محتوی حدود ۸۰ درصد اکسید اورانیم است. این پودر در دمای ۲۸۷۸ درجه سلسیوس ذوب می‌شود.
برای تهیۀ کیک زرد، سنگ معدن اورانیم را پس از استخراج از معدن، آسیاب و پس از شست‌وشو با اسید سولفوریک، آن را خشک و صاف می‌کنند. نام «کیک زرد» به سبب رنگ زرد آن در مراحل آغازین کار است. کیک زرد، ماده‌ای پرتوزا است.
همۀ کشورهایی که در آنها اورانیم استخراج می‌شود، کیک زرد هم می‌سازند. ایران، با همّت جوانان مؤمن و انقلابی، به این فناوری علمی دست یافت تا از کارکردهای علمی آن بهره گیرد.
پرسش‌ها:
سازماندهی پرسش‌ها:
۲- موضوعی را انتخاب کنید و با شیوۀ پرسش‌سازی و پاسخ‌سازی، یک متن عینی بنویسید.
موضوع: ……………………………………………………………………………………….
مرحله اول: طرح پرسش‌های گوناگون
…………………………………………………………………………………………………..
مرحله دوم: شناسایی و جدا کردن پرسش‌های عینی
………………………………………………………………………………………………..
مرحله سوم: گزینش و سازماندهی پرسش ها
…………………………………………………………………………………………………..
متن نوشته:
……………………………………………………………………………………………
۳- به پرسش‌ها و نوشته دوستانتان با دقّت گوش دهید و آن را بر پایۀ سنجه‌های زیر، ارزشیابی کنید.
هنجار نوشتار درس ۳ نگارش دهم
واژه، اصلی‌ترین دست افزارِ نوشتن است. هنگام کاربرد کلمه در گفتار و نوشتار باید هم به خوش‌آهنگی و ظاهر آن توجّه کرد، هم به معنا و لطافت آن. گزینش واژه در زییایی نوشته و انتقال معنا نقش بسزایی دارد. برای درک این اهمّیت، جملۀ زیر را بخوانید و دقّت کنید، گزینش چه واژه‌ای نامناسب بوده است.
-
«استرسی که در زمان ریزش قطره‌های باران بر زمین به من وارد می‌شود، بسیار زیباست.»
احتمالا دریافتید که انتخاب واژۀ «استرس» در این جمله، صحیح نیست. واژۀ «استرس» بار معنایی منفی دارد و نمی‌تواند زیبا باشد. نویسنده می‌تواند با گزینش واژه‌ای مثل «احساسی» به جای کلمۀ «استرسی» به درستی منظور خود را بیان کند. افزون بر این، کنار هم آمدن «بر زمین» و «به من» از زیبایی نوشته می‌کاهد. این جمله را می‌توان به صورت‌های زیر، بازنویسی کرد.
- احساسی که زمان ریزش قطره‌های باران به من دست می‌دهد، بسیار زیباست.
- حال و هوایی که زمان ریزش قطره‌های باران دارم، بسیار زیباست.
شعرگردانی درس نوشته های عینی
شعر زیر را بخوانید، درک و دریافت خود را از آن، در جای مشخّص شده، بنویسید.
ایستاده‌ام،
ایستاده‌ای،
ایستاده‌ایم،
جنگلیم؛
تن به صندلی شدن نداده‌ایم.
غلامرضا بکتاش
چند نکته تکمیلی درس سوم نگارش دهم
ما در این مقاله، به بررسی درس نوشته های عینی، درس سوم نگارش دهم پرداختیم و دانستیم که متن‌های عینی چه ویژگی‌ها و کاربردهایی دارند. همچنین متن کامل درس نوشته های عینی نگارش دهم، مندرج در کتاب را آوردیم. اگر دوست دارید که مطالعه دقیق‌تر و کامل‌تری درباره شیوه‌های نویسندگی انجام دهید، پیشنهاد می‌کنم کتاب راهنمای جامع نویسندگی را مطالعه کنید.
همچنین ما، علاوه بر متن درس نوشته های عینی، درس سوم نگارش دهم، متن و توضیحات درس‌های دیگر کتاب نگارش دهم را در سایت فارسی ۱۰۰ قرار داده‌ایم. برای مطالعه مقاله‌های مربوط به پایه دهم روی لینک کلیک کنید یا آن را لمس کنید.
