آموزش شناخت گروه اسمی

گروه اسمی چیست؟

گروه اسمی یک عبارت است که اسمی در آن نقش هسته را ایفا می‌کند. این اسم (هسته) می‌تواند یک یا چند وابسته قبل و بعد از خود داشته باشد. البته وجود این وابسته‌ها الزامی نیست.

وابسته های پیشین + هسته + وابسته های پسین

در فرمول بالا، رنگ قرمز نشانه آن است که وجود وابسته های پیشین و پسین الزامی نیست و هسته می‌تواند به تنهایی گروه اسمی باشد.

نکته مهمی که باید در این قسمت به آن توجه کنید این است که هسته گروه اسمی، اسم یا هرچیزی است که در نقش اسم باشد (ضمیر).

برای مثال عبارت زیر را ببینید:

«همه بچه‌های من محصل هستند.»

این یک عبارت است که حالا باید گروه اسمی را در آن مشخص کنیم؛ «همه بچه‌های من» یک گروه اسمی است؛ چرا که متشکل از چند اسمِ به هم اضافه شده است. اولین اسمی را که در این عبارت می‌بینید، در نظر بگیرید: «بچه».

«بچه» هسته این گروه اسمی است؛ چون اولین اسم موجود در این عبارت است. برای فهم بهتر هسته گروه اسمی، نخستین کلمه‌ای را که کسره پذیرفته، هسته در نظر بگیرید. اگر در گروه اسمی کسره نداشته باشیم، آخرین کلمه بدون کسره، هسته است.

به عبارت دیگر تشخیص هسته در گروه اسمی چنین است:

• نخستین کلمه‌ای که در گروه اسمی کسره می‌گیرد (دقت کنید که وقتی در گروه اسمی، صفت مبهم «همه» وجود داشته باشد، این کلمه هسته نیست و کلمه بعدی دارای کسره هسته است؛ مثلا در گروه اسمی «همه دانش‌آموزان کلاس»، کلمه «دانش‌آموزان» هسته است).

• اگر در گروه اسمی کسره نداشته باشیم، آخرین کلمه بدون کسره، هسته است.

وابسته های پیشین و پسین در گروه اسمی

وابسته‌های پیشین

کلمات یا اسم‌های اشاره‌ای که قبل از هسته گروه اسمی می‌آیند و به آن اضافه شده‌اند، وابسته‌های پیشین هستند. وابسته‌های پیشین به چند قسمت تقسیم می‌شوند.

• صفت اشاره:

«این، آن، چنین، چنان، همین، همان، این گونه، آن گونه، این همه، آن همه» صفت‌های اشاره‌ای هستند که قبل از هسته گروه اسمی می‌آیند و وابسته پیشین هستند:

آن دفتر را بردار: «آن» صفت اشاره.

این صفات اشاره می‌توانند در دورترین نقطه به هسته گروه اسمی قرار بگیرند؛ مثال زیر را ببینید:

همین دخترِ باهوش و زیبایِ کلاس.

در این گروه اسمی، «دختر» هسته است و «همین» وابسته پیشین.

نکته1: واژه‌های «این، آن، همین و همان» در صورتی که بدون اسم به کار روند، دیگر صفت اشاره نیستند و ضمیر اشاره هستند. در این هنگام، این واژه‌ها هسته گروه اسمی هستند:

این را بیاور: «این» ضمیر اشاره و هسته.

گاهی اوقات ممکن است، ضمیرهای اشاره ذکر شده، با علامت جمع «ها» یا «ان» به کار بروند:

آنان آمدند: «آن» ضمیر اشاره و هسته.

• صفت پرسشی:

«چند، کدام، چندمین، چه، چقدر، چه نوع» صفات پرسشی هستند که قبل از هسته گروه اسمی می‌آیند و مفهوم پرسش را می‌رسانند:

چقدر درس می‌خوانی؟

چه سفری می‌روی؟

چه نوع خانه ای می‌خواهی؟

کدام مسیر را دوست داری؟

نکته 1: واژه‌های «چه» و «کدام» اگر بدون اسم به کار روند، ضمیر پرسشی هستند و هسته گروه اسمی می‌شوند:

چه ها کشیدید؟

کدامشان گفت؟

نکته 2: واژه‌های «چه» و «چقدر» چنانچه مفهوم پرسش را برسانند، صفت پرسشی هستند و اگر مفهوم شگفتی و تعجب بدهند، صفت تعجبی هستند. تفاوت این دو نوع صفت را باید در معنا و محل قرار گرفتن تکیه، در هنگام خوانش جمله متوجه شد:

صفت پرسشی: چقدر اینجا بزرگ است؟

صفت تعجبی: چقدر اینجا بزرگ است!

این نکته را در نظر بگیرید که صفت‌های پرسشی بعد از هسته نمی‌آیند، مگر در متون ادبی و به منظور رعایت سبک در نوشته‌های ادبی؛ برای مثال:

سیمی چند؟ حالی و احوالی چه؟

نکته 3: واژه «چند» اگر برای پرسش از مقدار و تعداد چیزی به کار رود، صفت پرسشی است و اگر برای بیان تعداد نامشخص چیزی به کار رود، صفت مبهم است:

صفت پرسشی: چند نفر به آنجا می‌روند؟

صفت مبهم: چند نفر به آنجا می‌روند.

• صفت مبهم:

«هر، هیچ، چند (چنانچه در معنای پرسشی نیامده باشد)، چندین، همه، همه نوع (در معنای همه جور)، فلان، بهمان، این همه، آن همه، دیگر، خیلی، بسیار، بسیاری، برخی، کمی، مقداری، قدری، بعضی و پاره‎‌ای» صفات مبهم هستند. صفات مبهم برای بیان اندازه، تعداد و هر چیز نامعلوم و غیردقیق به کار می‌روند:

هر لحظه با من باش (عبارت «هرلحظه» گروه اسمی است. «هر» وابسته پیشین و صفت مبهم و «لحظه» هسته است).

بسیار سفر باید تا پخته شود خامی (عبارت «بسیار سفر»، گروه اسمی است. «بسیار» وابسته پیشین و صفت مبهم و «سفر» هسته است).

چند سیب قرمز برایم می‌خری؟ (عبارت «چند سیب قرمز»، گروه اسمی است. «چند» وابسته پیشین و صفت مبهم است و «سیب» هسته است).

نکته 1: تمام صفت‌های مبهم، جز «هر»، «چند» و «چندین» می‌توانند به تنهایی به کار روند. در این صورت، «ضمیر مبهم» خوانده می‌شوند و هسته گروه اسمی خواهند بود:

 به تو هیچ نمی‌گویم.

نکته 2: صفت مبهم «دیگر»، برخلاف دیگر صفت‌های مبهم، بیشتر بعد از هسته می‌آید و وابسته پسین است:

کتاب دیگر خواست.

• صفت تعجبی:

اگر واژه‌های «چه، عجب و چقدر»، قبل از اسم بیایند و معنا و مفهوم تعجب را برسانند، وابسته پیشین و صفت تعجبی هستند:

عجب دختر باهوشی!  («عجب»، صفت تعجبی و وابسته پیشین و «دختر» هسته است).

چه خانه بزرگی دارید! («چه»، صفت تعجبی و وابسته پیشین و «خانه» هسته است).

• صفت شمارشی اصلی و ترتیبی:

صفت‌های شمارشی اصلی، «اعداد اصلی» هستند. مثل: یک، دو، ششصد، هزاروصد و…:

سه نفر آمدند.

شش ساعت راه بود.

این صفت‌های شمارشی همیشه قبل از هسته می‌آیند و این جایگاه همیشه ثابت است.

صفت‌های شمارشی ترتیبی (نوع اول)، نوع دیگری از صفت‌های شمارشی هستند که شیوه ساخت آن ها عبارت است از: صفت شمارشی اصلی + –ُمین؛ مثل: دومین، سومین، صدمین و…: احمد اولین دانش‌آموز است.

نکته 1: واژه‌های «نخستین» و «آخرین» نیز در گروه صفت‌های شمارشی ترتیبی (نوع اول) هستند:

آخرین سرباز جبهه بود.

نکته 2: صفت‌های شمارشی اصلی و ترتیبی می‌توانند، به عنوان هسته به کار روند:

سه با چهار، هفت می‌شود.

• صفت عالی (برترین):

صفت عالی از وابسته‌های پیشین است. صفت عالی، فرمول ساده ای دارد: صفت بیانی + ترین = بزرگ / کوچک + ترین.

کوچک ترین عضو خانواده، رضا است.

• شاخص:

شاخص، لقب و عنوانی است که «بدون کسره» و «بدون فاصله» کنار هستۀ گروه اسمی می‌آید؛ مانند: «دکتر، مهندس، استاد، آقا، خانم، امام، آیت ‎الله، میرزا، سردار، دایی، برادر، خواهر، ملکه، سلطان، شاه، تیمسار، کربلایی، حاجی، مشهدی و … ». البته گاهی اوقات، شاخص بلافاصله بعد از هسته می‌آید.

* مهندس احمدی نقشه‌ها را بررسی کرد. (شاخص)

* عصمت خانم همسایه قدیمی ما بود. (شاخص)

نکته 1: شاخص‌ها می‎‌توانند به عنوان «هسته»، «مضاف‎ الیه» و «وابستۀ مضاف الیه» نیز به کار روند:

* دکتر به ما هشدار داده بود. (هسته)

* مردم حرفِ میرزا را با جان و دل گوش کردند. (مضاف ‎الیه)

نکته 2: بعضی شاخص‌ها ممکن است با کسره یا بدون کسره بیایند:

* آقا ابوالفضل بزرگ شده بود.

* آقایِ احسانی به شهر برگشت.

همچنین بعضی شاخص‌ها همیشه با کسره می‌آیند:

* حضرتِ محمد (ص) فرمودند.

نکته 3: گاهی دو شاخص با یک اسم همراه می‌‎شوند:

* شهید آیت الله مطهری چراغ هدایت انسان‌های بسیاری بود.

وابسته‌های پسین

• علامت‌های جمع

علامت های جمع، چه آن‌ها که مختص زبان فارسی هستند و چه آن‌ها که از زبان عربی وارد زبان فارسی شده‌اند و در کلمات عربی وارد شده به زبان فارسی و گاه در کلمات ریشه‌دار فارسی به کار می‌روند، جزء وابسته‌های پسین به حساب می‌آیند. این علامت‌ها شامل «ها، ان، ات، جات، ین، ون» هستند:

* کوه‌ها

* درختان

* مکاتبات

* میوه‌جات

* مومنین

* انقلابیّون

• «ی» نکره

«ی» نشانه نکره نیز در گروه وابسته های پسین است و باید در هنگام یافتن وابسته‌های پسین، به آن توجه کرد:

* قایقی آمد.

* چراغ‌هایی روشن شد.

دقت کنید که در هنگام یافتن وابسته های پسین، از آنجا که «ی» نکره و علامت‌های جمع، معمولا به هسته می‌چسبند، ممکن است به آن‌ها توجه نکنید و آن‌ها را نشمارید. پس به این دو گروه وابسته پسین توجه بیشتری کنید؛ مثلا در جمله بالا، علاوه بر «ی» نکره، عامت جمع «ها» نیز وجود دارد.

«ی» نکره وقتی با اسم مفرد بیاید، می‌توان آن را به «یک» تبدیل کرد: برگی افتاد= یک برگ افتاد.

نکته 1: دقت کنید که «ی» نکره را با «ی» میانجی اشتباه نگیرید؛ مثلا در کلمه «چراغ‌هایی»، «ی» که بعد از «ا» و قبل از «ی» پایانی آمده است، «ی» میانجی است و فقط «ی» پایان کلمه، نکره است. همچنین در بیشتر مواقع تلفظ «ی» میانجی به صورت «y» است و تلفظ «ی» نکره به صورت «i» است:

خانه‌ی دوست کجاست: «ی» میانجی.

آتشی از کاروان وامانده است: «ی» نکره.

• صفت شمارشی ترتیبی نوع دوم

صفت‌های شمارشی ترتیبی (نوع دوم)، از وابسته‌های پسین هستند. ساختار این صفت‌ها به شکل زیر است:

صفت شمارشی اصلی + –ُم: یکم، دوم، سوم، چهارم.

نفر پنجم شد.

نکته 1: واژه‌های «اوّل» و «آخر» در گروه صفت‌های شمارشی ترتیبی (نوع دوم) قرار می‌گیرند و وابسته پسین هستند:

سال اول.

• مضاف‌الیه:

اگر بعد از اسم، اسم دیگر یا ضمیری بیاید و این اسم یا ضمیر با نقش نمای اضافه (کسره) به کلمه پیش از خود اضافه شود، مضاف الیه است:

* کفش علی.

* کمند گیسو.

* قلب من.

نکته1: توجه کنید که در پایان بعضی از حرف‌های اضافه کسره وجود دارد؛ مثل «برایِ، بدونِ، غیرِ، درموردِ و …».کلماتی که بعد از این حرف‌های اضافه می‌آیند، مضاف الیه نیستند.

• صفت تفضیلی (برتر):

یکی از انواع صفت است و ساخت به شکل: «صفت ساده + تر» است؛ مثل زیباتر، بلندتر، کوتاه‌تر و… . صفت تفصیلی در گروه‌های اسمی در نقش وابسته پسین است و نمی‌توان آن را قبل از هسته استفاده کرد، اما گاهی در برخی از متون به دلیل سبک ادبی، آن را جابه‌جا می‌کنند.

مثال: درخت بزرگ‌تر را از ریشه بریدند.

در اینجا واژه «بزرگ‌تر» صفت تفضیلی و وابسته پسین است.

• صفت‌های بیانی:

صفت‌های بیانی به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند؛ «صفت بیانی ساده یا مطلق»، «صفت فاعلی»، «صفت مفعولی»، «صفت نسبی»، «صفت لیاقت» و «صفت تفضیلی». تمام این صفت‌ها جزء وابسته‌های پسین هستند. انواع صفت‌های بیانی عبارتند از:

1- صفت ساده: تنها بر چگونگی موصوف دلالت دارد و و از یک جزء مستقل ساخته می‌شود؛ مثال: گرم – سرد – خوب – بد – زشت – کوتاه – بلند:

دختر خوب کلاس، بالاترین نمره را دریافت کرد («دختر خوب کلاس»، گروه اسمی است، «دختر» هسته و «خوب» وابسته پسین و صفت بیانی است).

2- صفت فاعلی: نشان‌دهنده آن است که موصوف، کننده و انجام‌دهندۀ کاری است و از «بن فعل‌های مضارع و ماضی یا اسم» ساخته می‌شود. صفت فاعلی به چند شکل ساخته می‌­شود:

الف- بن مضارع + -َ نده: خوانند، جوینده، گوینده.

ب- بن مضارع + ا: جویا، توانا، رسانا.

ج- بن مضارع + ان: گریان، سوزان.

د- بن ماضی يا بن مضارع + گار: کردگار، آموزگار.

ه – بن ماضى + آر: دیدار.

و- بن ماضى یا بن مضارع یا اسم + گر: رُفتگر، زرگر.

ز- اسم یا بن فعل یا ساخت امر + کار: راهکار.

3- صفت مفعولی: نشان مى‌دهد که موصوفْ مفعول است؛ روش ساخت: بن ماضی + ه: گفته.

4- صفت لیاقت: صفتی است که شایستگی و قابلیت موصوف را نشان می‌دهد؛ روش ساخت: مصدر + ی: دیدنی – بوییدنی.

5- صفت نسبى: موصوف خود را به عناصرى مثل مکان، جنس و… نسبت مى دهد؛ روش های ساخت آن:

الف- اسم + ي: زمینی.

ب- اسم + ین: مِسین.

ج- اسم + ینه: زرّینه.

د- اسم + انی: جسمانی.

ه- اسم + انه: کودکانه.

نوبت شما

چه خوب است که در این بخش‌های پایانی مقاله، کمی هم خودتان را آزمایش کنید.

به عبارت‌های زیر نگاه کنید. اول آنها را با صدای بلند بخوانید و سپس گروه‌های اسمی، هسته و وابسته و نوع وابسته‌ها را مشخص کنید و پاسخ‌های خود را در قسمت نظرات این مقاله وارد کنید.

«چشم‌های خواب‌آلود و حیرت‌زدۀ خود را باز کرده و محو تماشا شده بود.»

***

«منیژه، خواهر بزرگ او هم لب حوض نشسته بود و دندان‌هایش را مسواک می‌کرد.»

***

صبا بر آن سر زلف ار دل مرا بینی                            ز روی لطف بگویش که جا نگه دارد

***

گفتم که بوی زلفت گمراه عالمم کرد                          گفتا اگر بدانی هم اوت رهبر آید

زمان تست

بعد از اینکه خودتان را با عبارت‌های بالا محک زدید، من برای شما یک هدیه ارزشمند دیگر هم دارم. بدون شک، شما صرفا با یادگیری توضیحات گروه‌های اسمی نمی‌توانید بر این موضوع تسلط پیدا کنید. بنابراین من مجموعه‌ای از تست‌های اختصاصی مرتبط با گروه‌های اسمی را برای شما آماده کرده‌ام. این تست‌ها پیش از این در آزمون‌های سراسری سال‌های مختلف استفاده شده‌اند، بنابراین همان چیزهایی هستند که شما می‌خواهید.

شما می‌توانید با پاسخگویی به این تست‌ها، آشنایی بیشتری با سوال‌های گروه‌های اسمی پیدا کنید و مهارت خود را در زمینه پاسخگویی به این سوال‌ها تقویت کنید. همچنین با توجه به اینکه شرکت در این آزمون رایگان و در دسترس همه است، می‌توانید رتبه خود را با دیگر شرکت‌کنندگان مقایسه کنید.

برای شرکت در آزمون گروه های اسمی کلیک کنید.

یک درخواست

حالا که به پایان مقاله رسیدیم، از شما درخواستی دارم. من برای آماده‌سازی محتوا و نوشتن این مقاله، جدای از مطالعات چندساله، ساعت‌ها وقت صرف کرده‌ام. این هدیه رایگان از طرف من به شما مخاطبان سایت فارسی 100 است تا بدون پرداخت هزینه‌های بسیار زیاد برای آموزش‌های گمراه‌کننده و غیرمفید، آموزشی را فراتر از آنچه نیاز دارید، به صورت رایگان دریافت کنید.

اما آیا همه دانش‌آموزان از این آموزش‌ها اطلاع دارند؟ امروزه بسیاری از مدرسان با پرداخت هزینه‌های بسیار، سعی می‌کنند رتبه یک نتایج جستجوی گوگل باشند و محصولات بیشتری را به دانش‌آموزان بفروشند. بنابراین بیشتر دانش‌آموزها از وجود آموزش‌های رایگان و باکیفیت مطلع نمی‌شوند.

 

من از شما می‌خواهم برای گسترش دانش و ایجاد عدالت آموزشی، در صورتی که این مقاله را پسندیدید و آن را مفید دانستید، لینک این مقاله را به دوستانتان بفرستید یا در شبکه‌های مجازی و گروه‌هایی که در آنها عضو هستید، به اشتراک بگذارید. از شما ممنونم.

حرف آخر

ما در سایت فارسی 100، مقاله‌های مختلفی برای آموزش ادبیات فارسی آماده کرده‌ایم. برای مطالعه مقاله‌های مفید، در زمینه موضوعات مرتبط با آموزش گروه اسمی به بخش قلمرو زبانی فارسی 100 بروید.