مهر
دسته‌بندی نشده
درس نثر ادبی (درس 2 نگارش دوازدهم)
درس اجزای نوشته ساختار و محتوا، درس دوم نگارش دوازدهم را خوانده‌اید؟ قرار است در این مقاله، با تمام جزئیات این درس مهم کتاب نگارش 3 آشنا شویم.
آموزش، فقط محدود به چارچوب کلاس نیست. ما در سایت فارسی ۱۰۰ زمینه‌ای برای آموزش ادبیات فارسی و بهره‌گیری دانش‌آموزان از آموزش رایگان و همیشگی فراهم کرده‌ایم.
در این مقاله آموزشی، متن، توضیحات و نمونه‌هایی درباره درس نثر ادبی (درس دوم نگارش دوازدهم) به شما ارائه می‌شود. در این درس درباره چگونگی نوشتن یک نثر ادبی صحبت می‌شود و نمونه‌ها و متن‌های مختلفی از این نوع نوشته ارائه می‌گردد. همچنین کارگاه نوشتن درس نثر ادبی بررسی می‌شود.
همچنین ما، متن و توضیحات سایر درس‌های مرتبط با ادبیات و زبان فارسی را در سایت فارسی 100 قرار داده‌ایم. برای مطالعه مقاله‌های مربوط به پایه دوازدهم روی لینک کلیک کنید یا آن را لمس کنید.
متن درس نثر ادبی
دو متن زیر را که هر دو توصیف یک پدیده است با هم مقایسه کنید.
-
کوه‌ها، برجستگی‌های بلندی هستند که برخی از آنها آتش‌فشانی می‌کنند. در درون کوه‌ها، گاه بر اثر بارش برف و باران، آب‌هایی اندوخته می‌شود که به شکل چشمه از آنها می‌جوشد. قلّۀ برخی کوه‌های بلند در تمام سال پوشیده از برف است. قلّۀ دماوند- بلندترین کوه ایران- از آن جمله است.
-
کوه‌ها بوسه بر آسمان می‌زنند و گاه گدازه‌های خشم خویش را بیرون می‌ریزند. چشمه‌هایی که از درون کوه چشم می‌گشایند، محصولِ دستِ کریم و مهربان برف و بارانی هستند که سخاوتمندانه کوه‌ها را می‌نوازند و سیراب می‌سازند. قلّۀ بشکوه دماوند- این دیو سپیدِ پای در بند- همچون قلّه‌های بلند و برف‌آلود جهان، گویی پرچم صلح و صفا و صمیمیّت برافراشته دارد.
متن اوّل یک متن زبانی است؛ متنی ساده، بدون بهره‌گیری از تخیّل و احساس و متن دوم یک متن ادبی است. متن یا نثری که به زیبایی‌های ادبی آراسته شود، «نثر ادبی» خوانده می‌شود. نویسنده برای تبدیل یک متن زبانی به متن ادبی از عناصر زیر بهره می‌گیرد:
- خیال و احساس
- انتخاب واژه‌های مناسب
خیال و احساس
با مقایسه دو نمونۀ آمده می‌بینیم که بهره‌گیری از عنصر خیال و احساس، متن دوم را در مقایسه با متن اوّل زیباتر و دلپذیرتر کرده است. این ویژگی‌ها باعث می‌شود تا با خواندن متن دوم، عواطف و احساسات ما برانگیخته شود و با خواندن یا شنیدن متن از التذاذ ادبی بهره‌مند شویم.
نویسنده در خیال خود کوه‌ها را مانند انسان انگاشته است و به جای «برجستگی‌های بلند» چنین گفته است: «کوه‌ها بوسه بر آسمان می‌زنند»؛ این زیباسازی متن حاصل کاربرد آرایۀ «تشخیص» است. در ادامه برای آتش‌فشانی کوه‌ها تعبیر «گدازه‌های خشم» به کار رفته و «خشم» نیز ویژگی «انسان» است. چشم گشودن چشمه و کریم و مهربان دانستن برف و باران نیز نمونه‌هایی از آرایۀ تشخیص هستند که متن را زیبا و خیال‌انگیز ساخته است.
نویسنده برای خلق متن دوم، نیازمند تأمّل و درنگ کافی بوده است تا مثلاً به جای آتش‌فشانی، گدازه‌های خشم بگوید و به جای قلّۀ سپید و برف‌آلود دماوند، تعبیری از ملک‌الشّعرا بهار، یعنی «دیو سپید پای در بند» را به کار ببرد.
به نمونۀ زیر دقّت کنید:
جملۀ زبانی:
- خورشید غروب کرد.
جملات ادبی:
- آب از سر خورشید گذشت و در افق غرق شد.
- خورشید چشم‌های خود را بست.
- خورشید چون سیبی سرخ در دامان افق غلتید.
- خورشید خرامان خرامان در افق خزید و خاموش شد.
- خورشید در افق فرونشست و ماه برخاست.
- خورشید چشم بست و فرونشست. خورشید فروکاست و ماه برخاست.
آنچه جملۀ زبانیِ «خورشید غروب کرد» را به متن و نثر ادبی تبدیل کرد، استفاده از عنصر خیال و احساس است که در قالب آرایه‌های ادبی نمود یافته است.
فعّالیت (۱)
جملۀ زبانی زیر را به نثر ادبی تبدیل کنید.
زمستان گذشت و بهارآمد.
……………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
انتخاب واژه‌های مناسب
متن‌ها از واژه‌ها ساخته می‌شوند؛ واژه‌های قاعده‌مند و خوش‌ترکیب، متن را جذاب‌تر می‌کنند. هر کلمه دو وجه دارد:
- لفظ
- معنی
واژه‌ها به دلیل داشتن لفظ و معنی متمایز، بار عاطفی متفاوتی را منتقل می‌کنند.
در نثر ادبی لازم است نویسنده با انتخاب واژه‌های مناسب، هم اطّلاعات را منتقل کند و هم حسّ مخاطب را تحریک کند. به عنوان نمونه در متن ادبی ابتدای درس، نویسنده دربارۀ برف و باران گفته است: کوه‌ها را می‌نوازند و سیراب می‌سازند. انتخاب واژه‌های «می‌نوازند» و «سیراب می‌سازند» تزریق حس به متن زبانی است. همچنین انتخاب واژه‌های «صلح و صفا و صمیمیت» با ضرب‌آهنگ خاصّ خود، موسیقی سخن را زیباتر کرده است.
نویسندۀ متن و نثر ادبی نیازمند درنگ و تأمّل و تجربۀ بیشتر نسبت به نویسندۀ متن زبانی است؛ یعنی تنها به «چه گفتن» توجّه ندارد، بلکه برای تأثیرگذاری بیشتر، «چگونه گفتن» را نیز در نظر دارد. شاید بتوان نثر ادبی را به ساختمانی تشبیه کرد که سازنده و معمار آن تنها به «ساختن برای سکونت» نمی‌اندیشد، بلکه از ذوق و هنر برای لذّت بردن از نما‌ها و سازه‌ها نیز بهره می‌گیرد.
بسیاری از متن‌های ماندگار ادبیات فارسی از گذشته تا به امروز، ارزش ادبی خود را مدیون همین زیبایی‌ها هستند؛ گلستان سعدی، بهارستان جامی، کلیله و دمنه نصرالله منشی، مرصادالعباد نجم رازی، منشآت قائم‌مقام فراهانی و برخی آثار نویسندگان معاصر، نثر ادبی به شمار می‌آیند.
فعّالیت (2)
متن زبانی زیر، دربارۀ دریاست؛ آن را به متن ادبی (نثر ادبی) تبدیل کنید.
دریاها، آب‌های گسترده در سطح زمین هستند. موج‌های دریا به ویژه در هنگام وزش باد به چند متر می‌رسند. دریاها، منابع غذایی و بزرگ‌ترین پشتوانه اقتصادی کشور‌ها به شمار می‌آیند.
…………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
کاربرد نثر ادبی در زندگی روزمرّه
از نثر ادبی در انواع نوشته‌ها استفاده می‌شود؛ در داستان‌ها، خاطره‌نگاری‌ها، نامه‌ها، زندگی‌نامه‌ها، نمایشنامه‌ها و فیلم‌نامه‌ها، پیامک‌ها، کارت‌های عروسی، پیام‌های تبلیغی در سطح شهر‌ها و جاده‌ها، پیام‌های سوگ و سور.
گستردگی کاربرد نثر ادبی، نشان از ظرفیت این نوع نثر در زندگی امروز دارد. به نمونه‌های زیر توجّه کنید:
- شادباش
- نثر زبانی:
پدر و مادر عزیز! بازگشت از سفر حج و زیارت خانه خدا را تبریک و تهنیت و خوشامد می‌گوییم.
از طرف فرزندان
- نثر ادبی:
کبوتران سپیدبال عشق! مبارک باد بال و پرگشودن عارفانه‌تان در حرم محبوب و جرعه نوشیتان از زمزم الهی.
از طرف فرزندان
- پیامک
- نثر زبانی
دوست عزیزم امین! پیوندتان را شادباش و تبریک می‌گویم.
- نثر ادبی
دوست عزیزم امین! گره خوردن دو لبخند آسمانی و هم «آهنگی» ضربان دو قلب عاشق، در سپیده‌دم زندگی مشترک، خجسته و مبارک!
- تابلوی اطّلاع‌رسانی
- نثر زبانی
با کلاه ایمنی برانید تا سالم بمانید.
- نثر ادبی
سر بی‌کلاه به باد خواهد رفت!
فعّالیت (۳)
دو تابلوی اطّلاع‌رسانی به دو گونۀ نثر زبانی و نثر ادبی برای حمایت از کالای ایرانی بنویسید.
- نثر زبانی
…………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………
- نثر ادبی
…………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
آخرین نمونه‌هایی که از نثر ادبی خواندید، بسیار کوتاه بود. نثر ادبی ممکن است کوتاه باشد؛ مانند پیامک، پیام‌های اطّلاع‌رسانی و ممکن است در آثار طولانی و بلند مانند رمان‌ها، زندگی‌نامه‌ها و فیلم‌نامه‌ها به کار گرفته شود. یکی از شاخه‌های نثر ادبی، قطعۀ ادبی است که در آینده دربارۀ آن سخن خواهیم گفت.
کارگاه نوشتن درس نثر ادبی نگارش دوازدهم
1. متن‌های زیر را بخوانید و آنها را بر اساس دو عنصر خیال و احساس و انتخاب واژه‌های مناسب بررسی کنید.
الهی، به حرمت آن نام که تو خوانی و به حرمت آن صفت که تو چنانی، دریاب که می‌توانی.
الهی، عمر خود به باد کردم و بر تن خود بیداد کردم، گفتی و فرمان نکردم، درماندم و درمان نکردم. الهی، عاجز و سرگردانم، نه آنچه دارم، دانم و نه آنچه دانم، دارم.
رسائل جامع فارسی، خواجه عبدالله انصاری
آسمان کویر، این نخلستان خاموش و پرمهتابی که هرگاه مشت خونین و بی‌تاب قلبم را در زیر باران‌های غیبی سکوتش می‌گیرم و نگاه‌های اسیرم را همچون پروانه‌های شوق در این مَزرعِ سبزِ آن دوست شاعرم ر‌ها می‌کنم، ناله‌های گریه‌آلود آن روح دردمند و تنها را می‌شنوم، ناله‌های گریه‌آلود آن امام راستین و بزرگم را که چون این شیعۀ گمنام و غریبش… سر در حلقوم چاه می‌بُرد و می‌گریست. چه فاجعهای است در آن لحظه که یک مرد می‌گرید… چه فاجعهای!
کویر، دکتر علی شریعتی
…………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
2. متنی ادبی دربارۀ یک صبح سرد و برفی زمستان بنویسید.
…………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
3. نوشته دوستانتان را براساس معیارهای جدول ارزشیابی درس تحلیل کنید.
شعرگردانی درس دوم نگارش دوازدهم
شعر زیر را بخوانید و برداشتِ خود را از آن بنویسید.
عشق، شوری در نهادِ ما نهاد/ جان ما در بوتۀ سودا نهاد
گفت‌وگویی در زبان ما فکند / جست‌وجویی در درون ما نهاد
دم به دم در هر لباسی رخ نمود / لحظه‌لحظه جای دیگر پا نهاد
فخرالدین عراقی
چند نکته تکمیلی درس دوم نگارش دوازدهم
ما در این مقاله، به بررسی درس نثر ادبی، درس دوم نگارش دوازدهم پرداختیم و با نحوه نوشتن یک نثر ادبی آشنا شدیم. همچنین متن کامل درس نثر ادبی نگارش دوازدهم، مندرج در کتاب را آوردیم. اگر دوست دارید که تعدادی از آثار و نمونه‌های نثر ادبی فارسی را مطالعه کنید، کتاب متون برگزیده نثر ادبی را بخوانید.
همچنین ما، علاوه بر متن درس نثر ادبی، درس 2 نگارش دوازدهم، متن و توضیحات درس‌های دیگر کتاب نگارش دوازدهم را در سایت فارسی 100 قرار داده‌ایم. برای مطالعه مقاله‌های مربوط به پایه دوازدهم روی لینک کلیک کنید یا آن را لمس کنید.
