درس سپیده دم را خواندهاید؟ قرار است در این مقاله، با تمام جزئیات این درس مهم کتاب فارسی 1 آشنا شویم. این مقاله بهترین منبع برای یادگیری درس سپیده دم در آزمون نهایی فارسی دهم است.
آموزش، فقط محدود به چارچوب کلاس نیست. ما در سایت فارسی ۱۰۰ زمینهای برای بهرهگیری دانشآموزان از آموزش رایگان و همیشگی فراهم کردهایم.
در این پست آموزشی، شرح و معنی درس سپیده دم، درس هفدهم کتاب فارسی دهم (فارسی 1) توسط گروه آموزشی راه روشن (دکتر سید علی هاشمی، دکتر امید نقوی و بهرام میرزایی) به شما ارائه میشود.
متن درس سپیده دم
تو را «جُنوب» نامیدم/ ای که رَدایِ حُسین را بر دوش/ و خورشیدِ کربلا را در بَرداری/ ای سُرخگُل، که فَداکاری پیشه کردی/ ای انقلابِ زمین که با انقلابِ آسمانِ بَرین/ پِیوند خوردهای/ ای سَرزمینی کَز خاکَت/ خوشههای گَندم میروید/ و پیامبران برمیخیزند.
تو را جُنوب نامیدم/ ای کَشتیهایِ صَیّادی که مُقاوِمَت پیشه کردهاید/ ای ماهیِ دریا که مقاومت پیشه کردهای/ ای دفترهایِ شعری که مقاومت پیشه کردهاید/ ای روزهای عاشورا!
تو را جُنوب نامیدم / تو را آبها و خوشهها / و ستارۀ غُروب نامیدم / تو را سِپیدهدمی در انتظار زاده شدن / و پِیکری در اشتیاقِ شهادت نامیدم / تو را انقلاب و شگفتی و تغییر نامیدم / تو را پاک و پاکیزه و ارجمند و توانا نامیدم.
تو را جُنوب نامیدم/ ای چون سبزه برآمده از دفترِ روزگاران/ ای مسافرِ دیرین بر رویِ خار و درد/ ای چون ستاره، فُروزان/ ای چون شمشیر، دِرخشان/ بگذار بوسه زنیم بر شمشیری که در دستانِ توست/ بگذار گرد و خاکِ قدمهایت را برگیریم.
ای سَروَر بارانها و فصلها/ تو را عَطری نامیدم که در غنچهها خانه دارد/ تو را پرستو نامیدم/ ای سَروَر سَروَران،/ ای بَرترین حماسه!
دریا متنی نیلگون است/ که علی آن را مینویسد/ و مریم هر شب، روی شنها/ به انتظار مهدی مینشیند/ و گلهایی را میچیند/ که از انگشتان شهیدان میرویند.
تاریخ، روزی، روستایِ کوچکی را/ از روستاهایِ جنوب به یاد خواهد آورد/ که «مَعرِکه» خوانده میشود./ روستایی که با «صَدر»ش، با سینهاش/ از شرافتِ خاک و کرامتِ انسان بودن دفاع کرد.
سَروَرم! ای سَروَرِ آزادگان!/ در زمانۀ سُقوط و ویرانی/ جز تو، کسی نمانده است./ که در زندگیِ ما نَخل و عِنَب و تاکستان بکارد/ جز تو کسی نمانده است؛ مگر تو! مگر تو! / پس درهایِ امید و روشنایی را به رویِ ما بُگشای!
«سمفونی پنجم جنوب»، (با کاهش و اندکی تغییر)، نِزار قبّانی، (1998-1923م)
کلیات درس درس هفدهم کتاب فارسی دهم
شعر در قالب سپيد (منثور) سروده شده است. موضوع آن ستایش مقاومت و ایستادگی در برابر ظلم و امید به آیندهای روشن با ظهور منجی است.
1- ادبیّات جهان: ادبیّات هر ملّت، بازتاب و چکیدۀ بینشها، احساسات و باورهای آن ملّت است. مطالعۀ آثار ادبی جهانی نه تنها ما را با اندیشه و احساس دیگر ملّتها آشنا میسازد، بلکه تفاوت ها، وُجوه مشترک، تأثیرپذیریها و تأثیرگذاریها را نیز آشکار میکند.
همانطور که ادبیّات ما، دوره ها و مراحلی را پشت سر نهاده، ادبیّات دیگر ملّتها نیز دورههایی را گذرانده است. هدف از مطالعۀ ادبیّات جهان، آشنایی با افکار مشاهیر، اندیشههای ملل و آثار برجسته و شخصیتهای مشهور ادبیّات جهان است.
2- نزار قبّانی: در 1923 م. در شهر دمشق سوریه متولّد شد. در همان شهر به مدرسه رفت و دیپلم ادب و فلسفه دریافت کرد. از همان دورۀ متوسّطه، با زبان فرانسه آشنا شد و در سالهای بعد طیّ سفری به لندن زبان انگلیسی را فراگرفت.
سپس در دستگاه دیپلماسی (وزارت امور خارجه) سوریه مشغول به کار شد، ولی با اینکه بيش از بیست سال در کارهای سیاسی و دیپلماتیک بود، باز هم شاعری را همیشه شغل اصلی خود تلقّی میکرد.
وی پس از استعفا از سیاست، در بیروت مؤسسۀ انتشاراتی باز کرد و آثار شعری خودش و دیگران را نشر میداد. از مجموعههای شعری او میتوان از «زیبای گندمگون مرا گفت»، «سامبا»، «تو از آن منی» و «قصیدهها» نام بُرد.
معنای کلمات درس سپیده دم
ردا: جامهای که روی جامههای دیگر پوشند، بالاپوش. برین: بالایین، اعلی، برتر. دیرین: قدیمی، کهن. فروزان: درخشنده، تابان. حماسه: دلیری، نوعی از شعر که در آن از جنگها و دلاوریها سخن میرود. نیلگون: به رنگ نیل، آبی. شرافت: ارجمندی، باشرف بودن. کرامت: بزرگواری. عِنَب: انگور. تاکستان: باغ انگور، باغی که در آن تاک کاشته شود.
معنی درس سپیده دم + نکات درس سپیده دم
تو را جنوب نامیدم
ای که رَدایِ حُسین را بر دوش
و خورشیدِ کربلا را در بَرداری
ای سُرخگُل، که فَداکاری پیشه کردی
ای انقلابِ زمین که با انقلابِ آسمانِ بَرین
پِیوند خوردهای
ای سَرزمینی کَز خاکَت
خوشههای گَندم میروید
و پیامبران برمیخیزند.
***
بند 1: نماد: «جنوب» نماد مقاومت و پایداری. کنایه: «ای که ردای حسین بر دوش داری» به مفهوم پیروی کردن از امام حسین (ع). استعاره: «خورشید کربلا» استعاره از امام حسین (ع) تلمیح: به داستان امام حسین (ع) و واقعۀ کربلا.
استعاره: «سرخگل» استعاره از وطن و سرزمین. منظور از انقلاب زمین، انقلابها و حرکتهای مردمی است که در برابر متجاوزان صورت گرفته است. سجع: «زمین» و «برین». کنایه: «خوشههای گَندم میروید» به مفهوم حاصلخیزی. نماد: «گندم» نماد شادی و حاصلخیزی. تلمیح: «پیامبران برمیخیزند» اشاره به بعثت پیامبران در سرزمینهای عربی دارد.
***
تو را جنوب نامیدم
ای کَشتیهایِ صَیّادی که مُقاوِمَت پیشه کردهاید.
ای ماهیِ دریا که مقاومت پیشه کردهای.
ای دفترهایِ شعری که مقاومت پیشه کردهاید.
ای روزهای عاشورا!
***
بند 2: استعاره: «کشتیهای صیّادی» استعاره از مردم مقاوم لبنان. تشخیص: «ای کَشتیهایِ صَیّادی که مُقاوِمَت پیشه کردهاید»، «ای ماهیِ دریا که مقاومت پیشه کردهای»، «ای دفترهای شعری که مقاومت پیشه کردهاید». نماد: «روزهای عاشورا» نماد استقامت و مقاومت.
***
تو را جنوب نامیدم
تو را آبها و خوشهها
و ستارۀ غُروب نامیدم
تو را سِپیدهدمی در انتظار زاده شدن
و پِیکری در اشتیاقِ شهادت نامیدم
تو را انقلاب و شگفتی و تغییر نامیدم
تو را پاک و پاکیزه و ارجمند و توانا نامیدم.
***
بند 3: نماد: «آب» نماد پاکی و حیات. نماد: «خوشه» نماد سرسبزی و نعمت. نماد: «سپیدهدم» نماد امیدواری و روشنی. کنایه: «زاده شدن» به مفهوم طلوع، «پیکری در اشتیاق شهادت» به مفهوم روحیۀ فداکاری و ازخودگذشتگی.
مراعات نظیر (تناسب، شبکۀ معنایی): «انقلاب»، «شگفتی»، «تغییر». تشبیه: «جنوب» به «ستاره غروب»، «پیکر در اشتیاق شهادت» تشبیه شده است.
***
تو را جنوب نامیدم
ای چون سبزه برآمده از دفترِ روزگاران
ای مسافرِ دیرین بر رویِ خار و درد
ای چون ستاره، فُروزان
ای چون شمشیر، دِرخشان
بگذار بوسه زنیم بر شمشیری که در دستانِ توست
بگذار گرد و خاکِ قدمهایت را برگیریم.
***
بند 4: تشبیه: «چون سبزه بر آمده از دفتر روزگاران». تشبیه: «دفتر روزگاران». استعاره: «مسافر دیرین» استعاره از وطن و سرزمین. مجاز: «خار و درد» مجاز از سختی و بیخانمانی. تشبیه: «ای چون ستاره، فروزان»، «ای چون شمشیر، درخشان». کنایه: «بوسه زنیم» به مفهوم تحسین کنیم. کنایه: «گرد و خاک قدمهایت را برگیریم» به مفهوم خدمتگزار تو باشیم.
***
ای سَروَر بارانها و فصلها
تو را عَطری نامیدم که در غنچهها خانه دارد
تو را پرستو نامیدم
ای سَروَر سَروَران،
ای بَرترین حماسه!
***
بند 5: نماد: «فصل» نماد تغییر و دگرگونی. استعاره: «ای سرور بارانها و فصلها» استعاره از وطن. نماد: «باران» نماد پاکی و طراوت. تشبیه: «تو را عطری نامیدم». نماد: «غنچه» نماد زیبایی. تشبیه: «تو را پرستو نامیدم»؛ «ای برترین حماسه».
***
دریا متنی نیلگون است
که علی آن را مینویسد
و مریم هر شب، روی شن ها
به انتظار مهدی مینشیند
و گل هایی را می چیند
که از انگشتان شهیدان میرویند.
***
بند 6: تشبیه: «دریا متنی نیلگون است». مراعات نظیر: «علی، مریم، مهدی». تلمیح: به باور مسلمانان و مسیحیان در زمینه ظهور منجی اشاره دارد. استعاره: «گل» استعاره از قطرات خون. استعاره: «انگشتان شهیدا» استعاره از گلزار.
***
تاریخ، روزی، روستایِ کوچکی را
از روستاهایِ جنوب به یاد خواهد آورد
که «مَعرِکه» خوانده میشود.
روستایی که با «صَدر»ش، با سینهاش
از شرافتِ خاک و کرامتِ انسان بودن دفاع کرد.
***
بند 7: تشخیص: «تاریخ، روزی، روستای کوچکی را از روستاهای جنوب، به یاد خواهد آورد». ایهام: «معرکه» به دو معناست: نام روستایی که امام موسی صدر در آنجا زاده شد و دیگری به معنای میدان جنگ و مبارزه.
ایهام تناسب: «صدر» به دو معنا است: معنای نزدیک و درست، امام موسی صدر و معنای دور و نادرست، «سینه» که با «سینهاش» تناسب معنایی دارد. تلمیح: این بند تلمیح به فداکاریها و مبارزات امام موسی صدر با رژیم اشغالگر اسرائیل است.
***
سَروَرم! ای سَروَرِ آزادگان!
در زمانۀ سُقوط و ویرانی
جز تو، کسی نمانده است
که در زندگیِ ما نَخل و عِنَب و تاکستان بکارد.
جز تو کسی نمانده است؛ مگر تو! مگر تو!
پس درهایِ امید و روشنایی را به رویِ ما بُگشای!
سمفونی پنجم، (با کاهش و اندکی تغییر)، نِزار قبّانی، (1998-1923م)
***
بند 8: کنایه: «سرورم، ای سرور آزادگان» منظور امام زمان (عج) صفت جانشین موصوف. مراعات نظیر (تناسب): «نخل، عِنَب، تاکستان». نماد: «نخل، عِنَب، تاکستان» نماد حاصلخیزی. اضافۀ استعاری: «درهای امید و روشنایی». واج آرایی: «س».
نکات ضروری درس سپیده دم
* ترکیب وصفی و اضافی: اگر وابستۀ گروه اسمی، صفت باشد، ترکیب گروه اسمی «وصفی» است، ولی اگر اسمی به هستۀ گروه اسمی اضافه بشود، آن اسم «مضافٌالیه» است و ترکیب گروه اسمی «اضافی» است.
ضمناً یک گروه اسمی میتواند هم ترکیب وصفی داشته باشد و هم ترکیب اضافی و آن در صورتی است که گروه اسمی هم دارای صفت باشد و هم مضافالیه.
مثال 1: «این چند روز طولانی»: این: صفت اشاره، چند: صفت مبهم، روز: هسته، طولانی: صفت بیانی نسبی (تمام وابستههای گروه اسمی، صفت هستند پس ترکیب گروه اسمی، وصفی است).
مثال 2: «دیوار مدرسه» گروه اسمی اضافی است؛ زيرا اسمی به هسته اضافه شده و نقش مضافالیه را پذیرفته است.
* مراعات نظیر: یکی از آرایههای مهم و معروف ادبیات فارسی است. این آرایه زمانی پدید میآید که واژههایی از یک گروه که با هم تناسب دارند، در کنار هم بیایند. این تناسب میتواند از نوع جنس، زمان، مکان، نوع و… باشد:
مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو |
یادم از کشته خویش آمد و هنگام درو |
در این بیت، واژههای «مزرع، سبز، داس، کِشته و درو» با هم مراعات نظیر دارند.
تدریس درس سپیده دم فارسی دهم
در این بخش تدریس کامل درس سپیده دم و گنج حکمت مزار شاعر به همراه شرح نکتههای دستوری و آرایهها توسط دکتر سید علی هاشمی ارائه میشود.
تدریس درس سپیده دم – بخش اول
تدریس درس سپیده دم – بخش دوم
گنج حکمت مزار شاعر
تیمور لنگ گاه سوار بر اسبی که لِگامی زرّین داشت سرگرم اندیشههای دور و دراز خود از میدان جنگ به گورستان میرفت و از اسب پیاده میشد و تنها در میان قبرها به گردش میپرداخت و هرگاه بر مزار یکی از نیاکان خود یا شاعری بزرگ، سرداری دلاور و دانشمندی نامدار میگذشت، سر فرود میآورد و مزار او را میبوسید.
تیمور، پس از آنکه شهر توس را گُشود، فرمان داد که از کشتار مردم آن دست بردارند؛ زیرا فردوسی، شاعر ایرانی، روزگار خود را در آن به سر برده بود. آن گاه تیمور بر سر مزار او شتافت و چون جَذبهای اسرارآمیز او را به سوی فردوسی میکشید، خواست که قبرش را بگشایند:
«مزار شاعر غرق در گُل بود.»
تیمور در اندیشه شد که پس از مرگ، مزار کشورگشایی چون او چگونه خواهد بود. پس، از راه قَره قورم به سوی تاتار – آنجا که نیای بزرگش، چنگیز، در معبدی آهنین آرمیده است – روی آورد.
در برابر زائر نامدار که زانو بر زمین زده و سر فرود آورده بود، سنگ بزرگی را که بر گور فاتح چین نهاده بودند، برداشتند؛ ولی تیمور ناگهان بر خود لرزید و روی بگردانید: «گور ستمگر غرق در خون بود.»
فرانسوا کوپه
معنای کلمات گنج حکمت مزار شاعر
لگام: افسار، دهانۀ چهارپا. زرّین: طلایی. سرگرم: کنایه از مشغول. نیاکان: اجداد. گشود: فتح کرد، تسخیر کرد. جذبه: هیبت، شکوه. فاتح: پیروز.
مفهوم کلّی حکایت: عاقبت ستمگری، ویرانی و نابودی است و عاقبت بزرگواری و بخشندگی یاد نیکو و سرنوشت نیک است؛ بنابراین ما میتوانیم انتخاب کنیم که کدام مسیر را برویم.
چند نکته تکمیلی
ما در این مقاله، به بررسی معنی درس سپیده دم و گنج حکمت مزار شاعر پرداختیم و متن کامل مندرج در کتاب را آوردیم. برای دریافت متن کامل کتاب فارسی میتوانید به سایت دفتر تالیف کتاب های درسی مراجعه کنید. همچنین برای خواندن مجموعهای از ترجمه اشعار نزار قبانی میتوانید به سایت ایران کتاب بروید وآن را تهیه کنید. البته من از شما میخواهم که بعد از خواندن این مقاله، به سراغ مطالعه این شعرها بروید.
همچنین ما، علاوه بر معنی درس سپیده دم فارسی دهم، شرح و معنی درس های دیگر کتاب فارسی دهم را در سایت فارسی 100 قرار دادهایم. برای مطالعه شرح و معنی درس عظمت نگاه فارسی 100 روی عنوان این درس کلیک کنید یا آن را لمس کنید.