درس 8 علوم و فنون دوازدهم

درس اختیارات شاعری (2) وزنی، درس 8 علوم و فنون دوازدهم را خوانده‌اید؟ قرار است در این مقاله، با تمام جزئیات این درس مهم کتاب علوم و فنون 3 آشنا شویم. این مقاله بهترین منبع برای یادگیری درس 8 علوم و فنون 3 در امتحان نهایی علوم و فنون دوازدهم و آزمون سراسری است.

آموزش، فقط محدود به چارچوب کلاس نیست. ما در سایت فارسی ۱۰۰ زمینه‌ای برای بهره‌گیری دانش‌آموزان از آموزش رایگان و همیشگی فراهم کرده‌ایم.

در این پست آموزشی، متن، توضیحات و نمونه‌هایی درباره درس اختیارات شاعری (2) وزنی فنون دوازدهم (درس هشتم علوم و فنون دوازدهم) به شما ارائه می‌شود. در این درس درباره اختیارات شاعری وزنی، صحبت می‌شود.

متن درس 8 علوم و فنون دوازدهم

اختیار زبانی، قابلیت‌ها و تسهیلاتی در تلفّظ برای شاعر فراهم می سازد تا به ضرورت وزن از آن استفاده کند؛ بی آنکه موجب تغییر در وزن شود امّا اختیار وزنی امکان تغییراتی کوچک در وزن است؛ تغییراتی که گوش فارسی زبانان آنها را عیب نمی شمارد. این اختیار را که به وزن و آهنگ شعر مربوط می شود «اختیار وزنی» می نامند.

اختیارات وزنی

بلند بودن هجای پایان مصراع

هجای پایانی مصراع‌ها (چه کوتاه باشد، چه کشیده) همواره بلند به حساب می آید و با علامت (-) نشان داده می شود:

سرو را مانی ولیکن سرو را رفتار نه / ماه را مانی ولیکن ماه را گفتار نیست

سعدی

آخرین هجا در مصراع اوّل کوتاه و در پایان مصراع دوم، هجای کشیده است؛ امّا شاعر آنها را بلند به حساب آورده است؛ بدون آنکه خللی در وزن ایجاد شود. بنابراین در پایان مصراع، هجای کشیده و کوتاه و بلند تفاوتی ندارند؛ زیرا هر چه باشد، هجای بلند محسوب می شود.

آوردن فاعِلاتُن به جای فَعِلاتُن

شاعر می تواند فقط در رکن اوّل مصراع به جای فعلاتن (U U– –)، فاعلاتن (– U – –) بیاورد. البتّه عکس آن درست نیست؛ یعنی نمی توان به جای فاعلاتن از فعلاتن استفاده کرد:

یاد باد آن که ز ما وقت سفر یاد نکرد /  به وداعی دل غمدیده ما شاد نکرد

حافظ

ابدال

شاعر می تواند در میان مصراع به جای دو هجای کوتاه کنار هم، یک هجای بلند بیاورد؛ یعنی بیاورد؛ امّا عکس آن صادق نیست؛ یعنی به جای (U U –) فَعِلن می تواند (– –) «فَعْ لُن» بیاورد؛

چو بشنوی سخن اهل دل مگو که خطاست / سخن شناس نه ای جان من خطا اینجاست

حافظ

همان گونه که دیدیم، شمارِ هجاهای مصراع نخست، ۱۵ هجا است و مصراع دوم ۱۴ هجا دارد. شاعر در رکن پایانی مصراع دوم، یک هجای بلند را معادل دو هجای کوتاه رکن پایانی مصراع اول قرار داده است. باید توجه داشت اصل دو هجای کوتاه است. به بیان دیگر برای نام گذاری وزن بیت، دو هجای کوتاه، معیار تعیین وزن شعر خواهد بود.

توجه: این اختیار شاعری در دو هجای ماقبل آخر بسیار رایج است و حتی در تمام مصراع‌های یک شعر ممکن است استفاده شود. لازم است بدانیم در ارکانی مانند، مفتعلن (–UU–)، فعلاتن (UU––) و مستفعلُ (––UU) کاربرد آن کم است؛ یعنی شاعر می تواند بنابه ضرورت به جای هریک از اینها (–––) مفعولن بیاورد؛ امّا معیار تعیین وزن شعر دو هجای کوتاه است.

قلب

شاعر می تواند بنا به ضرورت وزن، یک هجای بلند و یک هجای کوتاه کنار هم را جابه جا کند و به جای یک هجای کوتاه و یک هجای بلند (U–)، یک هجای بلند و یک هجای کوتاه (–U) بیاورد یا برعکس:

کیسه هنوز فربه است، با تو از آن قوی دلم / چاره چه خاقانی اگر، کیسه رسد به لاغری

خاقانی

در رکن دوم مصراع دوم به جای مَفاعِلُن (U–U–)، مُفتَعِلُن (–UU–) آمده است. کاربرد این قابلیت وزنی، بسیار کم است و تنها در «مفتعلن» (–UU–) و «مفاعلن» (U–U–) رخ می دهد.

چند نکته تکمیلی درس هشتم علوم و فنون دوازدهم

ما در این مقاله، به بررسی درس اختیارات شاعری (2) وزنی، موضوع درس 8 علوم و فنون دوازدهم انسانی پرداختیم و با مباحث کلی مرتبط با اختیارات شاعری وزنی، در این درس آشنا شدیم. برای دریافت متن کامل کتاب علوم و فنون دوازدهم می‌توانید؛ به سایت دفتر تالیف کتاب‌های فارسی مراجعه کنید. 

همچنین ما، علاوه بر متن درس هشتم علوم و فنون دوازدهم، متن و توضیحات درس‌های دیگر کتاب علوم و فنون دوازدهم را در سایت فارسی 100 قرار داده‌ایم. برای دسترسی به دانشنامه مقاله‌های پایه دوازدهم روی لینک کلیک کنید یا آن را لمس کنید.