شهریور
پایه یازدهم، قلمرو ادبی
درس 6 علوم و فنون یازدهم
درس مجاز، درس 6 علوم و فنون یازدهم را خواندهاید؟ قرار است در این مقاله، با تمام جزئیات این درس مهم کتاب علوم و فنون 2 آشنا شویم. این مقاله بهترین منبع برای یادگیری درس 6 علوم و فنون 2 در امتحان نهایی علوم و فنون یازدهم و آزمون سراسری است.
آموزش، فقط محدود به چارچوب کلاس نیست. ما در سایت فارسی ۱۰۰ زمینهای برای بهرهگیری دانشآموزان از آموزش رایگان و همیشگی فراهم کردهایم.
در این پست آموزشی، متن، توضیحات و نمونههایی درباره درس مجاز فنون یازدهم (درس ششم علوم و فنون یازدهم) به شما ارائه میشود. در این درس درباره آرایه مجاز و انواع آن، صحبت میشود.
متن درس 6 علوم و فنون یازدهم
در بیت:
برآشفت ایران و برخاست گرد / همی هر کسی کرد ساز نبرد
فردوسی
واژۀ ایران در معنایی غیر از معنای خودش به کار رفته است. ایران، معنایی حقیقی دارد که همان مفهوم کشور ایران وطن و محل زندگی ما است؛ امّا در این بیت معنای واقعی کشورمان ایران مورد نظر نیست؛ بلکه معنایی دیگر، یعنی «سپاه یا مردم ایران» مورد نظر شاعر بوده است.
مجاز، کاربرد واژه، در معنای غیرحقیقی آن است. کاربرد کلمات در معنای مجازی در زبان محاوره و گفتوگوی روزانه بسیار است. وقتی میگوییم: «حوض بزرگ است» حوض در معنای اصلی خود به کار رفته است؛ اما هنگامی که میگوییم «حوض یخ زد» منظور آب حوض است؛ به عبارت دیگر واژه حوض را که معنایی حقیقی یا اصلی دارد، به کار برده و آب را که معنای غیرحقیقی آن است، اراده کردهایم.
البته دریافت معنی غیرحقیقی واژه بر اساس «علاقه» یا «پیوند» بین آن معنا بامعنای حقیقی به ذهن میآید و همچنین لازم است «قرینهای» در کلام باشد تا معنای غیرحقیقی (مجازی) دریافت شود. علاقه، رابطه و پیوندی است که میان معنای حقیقی و غیرحقیقی یک واژه وجود دارد و قرینه، نشانهای در کلام است که ذهن خواننده را از معنای حقیقی دور میسازد و به سوی معنای غیرحقیقی آن سوق میدهد.
در جمله بالا «حوض» در معنای «آب» به کار رفته و «یخ زدن» قرینهای است که ما را از معنای اصلی آن دور میکند. بین «حوض» و «آب حوض» نیز علاقه و پیوندی هست که حوض را گفتهایم و آب حوض را اراده کردهایم.
وقتی میگوییم: ماه، دشت لالهها را روشن کرده بود، منظور از ماه، نور ماه است که قرینه «روشن کردن» ما را از معنای حقیقی ماه به مفهوم غیرحقیقی یعنی نور ماه کشانده است. همچنین بین ماه و نور ماه نیز علاقه و پیوندی است که ما را از لفظ ماه به نور ماه رهنمون میسازد.
در مثال:
جهان خوردم و کارها راندم. بیهقی
جهان در معنای اصلی خود نیست و نعمتهای جهان منظور است که این کاربرد را از قرینه «خوردن» متوجّه میشویم. بین واژه جهان و نعمتهای جهان نیز پیوند وجود دارد. همچنین در بیت زیر واژ بیت معنی مجازی دارد.
به یاد روی شیرین بیت میگفت / چو آتش تیشه میزد، کوه میسفت
نظامی
معنای حقیقی یا اصلی: کوچکترین واحد کلام موزون و شاعرانه؛
معنای غیرحقیقی: سخن شاعرانه.
چنین کاربردهایی را در سخن شاعرانه و نیز کلام عادی بسیار سراغ داریم، زبان فارسی به طور گسترده از معانی مجازی در ادای مقاصد خویش بهره میگیرد.
در بیت زیر سه واژه در معنای غیرحقیقی یا مجازی به کار رفته اند:
خروشی برآمد ز دشت و ز شهر / غم آمد جهان را از آن کار بهر
فردوسی
| واژه | معنای حقیقی (اصلی) | معنای مجازی (غیرحقیقی) |
| دشت | صحرا | مردم حاضر در دشت |
| شهر | نام مکان زندگی | مردم ساکن در شهر |
| جهان | دنیا | مردم جهان |
در معنای مجازی، گاهی نیز واژهای را به کمک علاقه شباهت، به جای واژه دیگر به کار میبرند؛ برای مثال، به جای چشم، به دلیل شباهت آن با گل نرگس، میگویند نرگس؛ یعنی واژهای را به دلیل شباهت به جای واژه ای دیگر به کار میگیرند؛ اینگونه کاربرد مجاز، مهم ترین نوع مجاز است:
از من غمزده دل میطلبد غمزه دوست / دوستان دلبر ما نرگس گویا دارد
وفایی
معنای حقیقی نرگس، گلی با گلبرگهای سفید و معنای غیرحقیقی آن «چشم» میباشد.
چند نکته تکمیلی درس ششم علوم و فنون یازدهم
ما در این مقاله، به بررسی درس مجاز، موضوع درس 6 علوم و فنون یازدهم انسانی پرداختیم و با مباحث کلی مرتبط با آرایه مجاز، در این درس آشنا شدیم. برای دریافت متن کامل کتاب علوم و فنون یازدهم میتوانید؛ به سایت دفتر تالیف کتابهای فارسی مراجعه کنید.
همچنین ما، علاوه بر متن درس ششم علوم و فنون یازدهم، متن و توضیحات درسهای دیگر کتاب علوم و فنون یازدهم را در سایت فارسی 100 قرار دادهایم. برای دسترسی به دانشنامه مقالههای پایه یازدهم روی لینک کلیک کنید یا آن را لمس کنید.
