درس 3 علوم و فنون دهم

درس واج‌آرایی، واژه‌آرایی، درس 3 علوم و فنون دهم را خوانده‌اید؟ قرار است در این مقاله، با تمام جزئیات این درس مهم کتاب علوم و فنون 1 آشنا شویم. این مقاله بهترین منبع برای یادگیری درس 3 علوم و فنون 1 در امتحان نهایی فارسی دهم و آزمون سراسری است.

آموزش، فقط محدود به چارچوب کلاس نیست. ما در سایت فارسی ۱۰۰ زمینه‌ای برای بهره‌گیری دانش‌آموزان از آموزش رایگان و همیشگی فراهم کرده‌ایم.

در این پست آموزشی، متن، توضیحات و نمونه‌هایی درباره درس واج‌آرایی، واژه‌آرایی (درس سوم علوم و فنون دهم) به شما ارائه می‌شود. در این درس درباره بدیع لفظی و دو آرایه این بدیع صحبت می‌شود و نمونه‌های مختلفی بررسی می‌شوند.

متن درس 3 علوم و فنون دهم

در این درس دربارۀ بخشی از موسیقی کلام، گفت‌وگو خواهیم کرد که موضوع علم بدیع است. بدیع دو نمود «لفظی» و «معنوی» دارد. عواملی که موسیقی لفظی را پدید می آورند، بدیع لفظی می خوانیم. بدیع معنوی را در سال‌های آینده بررسی خواهیم کرد.

تکرار واج و واژه در زبان عادی، پسندیده نیست؛ امّا در زبان ادبی تکرار بر جاذبه، کشش و گوش‌نوازی سخن می افزاید. شاعران و نویسندگان متون ادبی یا از تکرار واژه سود می‌برند و یا از تکرار واج یا آوا بهره می‌گیرند؛ گاهی کلّ عبارت یا جمله را هم تکرار می‌کنند.

واج‌آرایی: تکرار یک واج (صامت یا مصوّت) در سخن است؛ به گونه‌ای که بر موسیقی و تأثیر آن بیفزاید:

خیزید و خز آرید که هنگام خزان است / باد خنک از جانب خوارزم وزان است

منوچهری

در این بیت، تکرار کدام واج‌ها بر موسیقی و آهنگ کلام افزوده است؟

مصوّت بلند «ا» در بیت، هفت بار تکرار شده است. اگر به موسیقی و آهنگی که از بیت برمی‌خیزد؛ دقّت کنیم درمی‌یابیم که تکرار آگاهانۀ یک مصوّت تا چه اندازه در غنای موسیقی این بیت مؤثرّ بوده و به گوش‌نوازی آن کمک کرده است. در همین بیت، تکرار صامت‌های «خ» و «ز» در مصراع اوّل نیز به عنوان یک عامل ایجادکنندۀ موسیقی لفظی درخور توجّه است.

پیش از اینت بیش از این، اندیشۀ عشّاق بود / مهرورزی تو با ما شهرۀ آفاق بود

حافظ

در مثال دوم، شاعر صامت «ش» را در پنج واژه آورده است؛ یعنی، «ش» بیش از هر صامت دیگری تکرار شده و همین امر بر موسیقی بیت و زیبایی آن افزوده است. این تکرار را «واج‌آرایی» گفته‌اند؛ زیرا آرایه‌ای است که از تکرار یک «واج» حاصل می‌شود.

خوابِ نوشینِ بامدادِ رحیل / بازدارد پیاده را ز سبیل

سعدی

در نمونۀ بالا، تمامی کلمات مصراع اوّل با مصوّت کوتاه « ِ» به هم پیوسته‌اند. تکرار این مصوّت، بر موسیقی بیت افزوده است.

توجّه: واج‌آرایی صامت‌ها از مصوّت‌ها محسوس‌تر است.

به بیت‌های زیر توجّه کنید. در این نمونه‌ها، تکرار واژه بر تأثیر آهنگین بیت، افزوده است:

پس هستی من ز هستی اوست / تا هستم و هست، دارمش دوست

ایرج میرزا

ای دریغا، ای دریغا، ای دریغ / کآنچنان ماهی نهان شد زیر میغ

مولوی

با من بودی، منَت نمی دانستم / تا من بودی، منت نمی دانستم

رفتم چه من ار میان، تو را دانستم / با من بودی، منت نمی دانستم

فیض کاشانی

ما را سری است با تو، که گر خلق روزگار / دشمن شوند و سر برود، هم بر آن سریم

سعدی

توجّه: آنچه در تکرار اهمّیت دارد، جنبۀ موسیقایی و آوایی سخن است؛ نه شکل نوشتاری واژگان.

چند نکته تکمیلی درس سوم علوم و فنون دهم

ما در این مقاله، به بررسی درس واج‌آرایی، واژه‌آرایی، موضوع درس 3 علوم و فنون دهم انسانی پرداختیم و با مباحث کلی مرتبط با آرایه‌های این درس آشنا شدیم. برای دریافت متن کامل کتاب علوم و فنون دهم می‌توانید به سایت دفتر تالیف کتاب‌های فارسی مراجعه کنید. 

همچنین ما، علاوه بر متن درس سوم علوم و فنون دهم، متن و توضیحات درس‌های دیگر کتاب علوم و فنون دهم را در سایت فارسی 100 قرار داده‌ایم. برای دسترسی به دانشنامه مقاله‌های پایه دهم روی لینک کلیک کنید یا آن را لمس کنید.