شهریور
پایه دهم, قلمرو ادبی
درس 12 علوم و فنون دهم
درس جناس و انواع آن، درس 12 علوم و فنون دهم را خوانده‌اید؟ قرار است در این مقاله، با تمام جزئیات این درس مهم کتاب علوم و فنون 1 آشنا شویم. این مقاله بهترین منبع برای یادگیری درس 12 علوم و فنون 1 در امتحان نهایی فارسی دهم و آزمون سراسری است.
آموزش، فقط محدود به چارچوب کلاس نیست. ما در سایت فارسی ۱۰۰ زمینه‌ای برای بهره‌گیری دانش‌آموزان از آموزش رایگان و همیشگی فراهم کرده‌ایم.
در این پست آموزشی، متن، توضیحات و نمونه‌هایی درباره درس جناس و انواع آن فنون دهم (درس دوازدهم علوم و فنون دهم) به شما ارائه می‌شود. در این درس درباره تعریف جناس و انواع آن با ذکر مثال صحبت می‌شود.
متن درس 12 علوم و فنون دهم
به دو کلمۀ هم‌جنس و همسان «جناس» می‌گویند. این دو، گاه جز معنا، هیچ‌گونه تفاوتی با هم ندارند، و گاه علاوه بر معنا، در یک واج (مصوّت یا صامت) ناهمسان هستند. ارزش جناس به موسیقی و آهنگی است که در کلام خلق می‌کند. جناس در یک نگاه کلّی دو دسته است: «همسان» و «ناهمسان».
جناس همسان (تام)
یکسانی دو واژه در تلفظ، با معانی متفاوت است. ارزش موسیقایی جناس تام در سخن بسیار است.
-
برادر که در بند خویش است، نه برادر، نه خویش است. سعدی
-
پدر با پسر یکدگر را کنار / گرفتند کرده غم از دل کنار. اسدی توسی
انواع جناس ناهمسان (ناقص)
اختلافی: ناهمسانی واژه‌ها در یک واج اوّل، وسط یا آخر (به جز مصوّت کوتاه):
مگذران روز سلامت به ملامت، حافظ / چه توقّع ز جهان گذران می داری
حافظ
کنونت که چشم است اشکی ببار / زبان در دهان است عذری بیار
سعدی
بوی جوی مولیان آید همی / یاد یار مهربان آید همی
رودکی
دل من هست از این بازار، بیزار / قسم خواهی به دادار و به دیدار
نظامی
افزایشی: ناهمسانی واژه‌ها در تعداد واج:
کفر است در طریقت ما کینه داشتن / آیین ماست سینه چو آیینه داشتن
طالب آملی
گر مر او را این نظر بودی مدام / چون ندیدی زیر مشتی خاک، دام
مولوی
در این حضرت چو مشتاقان نیاز آرند، ناز آرند / که با این درد اگر در بندِ درمان‌اند، درمانند
حافظ
حرکتی: ناهمسانی واژه‌ها در مصوّت‌های کوتاه:
نوبهار است در آن کوش که خوش دل باشی / که بسی گُل بدمد باز و تو در گِل باشی
حافظ
ای مِهر تو در دل‌ها، وی مُهر تو بر لب‌ها / وی شور تو در سرها، وی سرّ تو در جان‌ها
سعدی
مکن تا توانی دلِ خلق، ریش / وگر می‌کُنی، می‌کَنی بیخ خویش
سعدی
توجّه: جناس میان دو واژه را زمانی جناس ناقص می‌خوانیم که اختلاف آنها بیش از یک حرف نباشد.
اشتقاق
هم‌ریشه بودن واژه‌ها در حروف اصلی را «اشتقاق» می‌نامند؛ این هم‌ریشگی و تکرار واج‌ها بر موسیقی سخن می‌افزاید. اکنون بیت‌های زیر را با هم می‌خوانیم:
گل نعمتی است هدیه فرستاده از بهشت / مردم کریم‌تر شوند اندر نعیم گل
کسایی
واژه‌های مشخّص شده از یک ریشه (ن، ع، م) ساخته شده‌اند و چند واج یکسان دارند؛ این یکسانی واج‌ها از عوامل غنای موسیقی لفظی شعر است.
وجه خدا اگر شودت منظر نظر / زین پس شکی نماند که صاحب‌نظر شوی
حافظ
ز مشرق سر کوی، آفتاب طلعت تو / اگر طلوع کند طالعم همایون است
حافظ
در این دو بیت، کلمات «منظر و نظر» و «طلعت، طلوع، طالع»، به ترتیب، در سه صامت «ن، ظ، ر» و «ط، ل، ع» مشترک‌اند. این هم‌ریشگی، موسیقی دل‌نشینی را به وجود آورده است.
توجّه: گاه دو واژه که هم‌ریشه هستند؛ تنها در یک حرف با هم اختلاف دارند، در این حالت هم جناس دارند و هم اشتقاق؛ اما اگر اختلاف آنها در بیش از یک حرف باشد و با هم، هم‌ریشه باشند، فقط اشتقاق خواهند داشت:
نوح تویی، روح تویی، فاتح و مفتوح تویی / سینۀ مشروح تویی، بر در اسرار مرا
مولانا
چند نکته تکمیلی درس دوازدهم علوم و فنون دهم
ما در این مقاله، به بررسی درس جناس و انواع آن فنون دهم، موضوع درس 12 علوم و فنون دهم انسانی پرداختیم و با مباحث کلی مرتبط با تعریف جناس و انواع آن در این درس آشنا شدیم. برای دریافت متن کامل کتاب علوم و فنون دهم می‌توانید؛ به سایت دفتر تالیف کتاب‌های فارسی مراجعه کنید.
همچنین ما، علاوه بر متن درس دوازدهم علوم و فنون دهم، متن و توضیحات درس‌های دیگر کتاب علوم و فنون دهم را در سایت فارسی 100 قرار داده‌ایم. برای دسترسی به دانشنامه مقاله‌های پایه دهم روی لینک کلیک کنید یا آن را لمس کنید.
