شهریور
پایه دوازدهم، دانشنامه علوم و فنون ادبی دوازدهم، قلمرو ادبی
درس 10 علوم و فنون دوازدهم
درس سبک شناسی دوره معاصر و انقلاب اسلامی، درس 10 علوم و فنون دوازدهم را خوانده‌اید؟ قرار است در این مقاله، با تمام جزئیات این درس مهم کتاب علوم و فنون 3 آشنا شویم. این مقاله بهترین منبع برای یادگیری درس 10 علوم و فنون 3 در امتحان نهایی علوم و فنون دوازدهم و آزمون سراسری است.
آموزش، فقط محدود به چارچوب کلاس نیست. ما در سایت فارسی ۱۰۰ زمینه‌ای برای بهره‌گیری دانش‌آموزان از آموزش رایگان و همیشگی فراهم کرده‌ایم.
در این پست آموزشی، متن، توضیحات و نمونه‌هایی درباره درس سبک شناسی دوره معاصر و انقلاب اسلامی فنون دوازدهم (درس دم علوم و فنون دوازدهم) به شما ارائه می‌شود. در این درس درباره سبک شناسی دوره معاصر و انقلاب اسلامی، صحبت می‌شود.
متن درس 10 علوم و فنون دوازدهم
سبک شناسی ادبیات معاصر تا انقلاب اسلامی
الف) شعر
سطح زبانی
با توجه به شرایطی که به وجود آمد و حوادثی که بر جامعه و ادبیات مؤثر واقع شد، در سطح زبانی شعر معاصر این موارد قابل بررسی هستند:
- لغات و ترکیبات امروزی و جدید وارد شعر شده است؛
- دست شاعر برای استفاده از همه واژه‌ها باز است؛
- سادگی و روانی زبان شعر و جمله بندی‌های ساده در شعر معاصر کاملاً چشمگیر است.
سطح ادبی
از آنجا که شعر نو نیمایی رواج یافته و سنت شکنی‌ها در قالب شعر و موسیقی و قافیه مقبول طبع بسیاری قرار گرفته است، تغییر در قالبهای شعری مشهود است و واحد شعر بیشتر بند است نه بیت:
- آرایه‌های بیانی و بدیعی به صورت طبیعی وارد شعر می شود؛
- علاوه بر قالبهای سنتی، قالب نیمایی و سپید پرکاربرد است؛
- در اشعار نو تساوی طولی مصراع‌ها رعایت نمی شود و مصراع‌ها از نظر تعداد پایه‌های آوایی هم‌اندازه نیستند؛
- ابهام در شعر معاصر پسندیده است و معنی گریزی، از ویژگی‌های شعر این دوره است؛
- صور خیال، جدید و نو هستند و تکرار تصاویر شاعران دوره‌های قبل نیستند؛
- گرایش به نماد در تصاویر شعری بیشتر می شود؛
- انتخاب وزن، متناسب با لحن طبیعی گفتار و زبان شعر است.
سطح فکری
تغییرات فضای سیاسی و اجتماعی جامعه و تحولاتی که در ایران به وقوع پیوسته بود، در حوزه فکری شعر معاصر مسائل تازه‌‌ای را به وجود آوردند که مهم ترین آنها عبارت اند از:
- معشوق در ادبیات معاصر مانند دوره‌های آغازین شعر فارسی زمینی است؛
- مخاطب شعر عامه مردم، هستند؛
- تفکر شاعر بیشتر زمینی و پیرامون امور دنیوی است؛
- موضوع شعر محدود نیست و بسیار تنوع دارد و شاعر برای انتخاب موضوع آزاد است؛
- مفاهیم خصوصی، سیاسی و اجتماعی بسیار مورد توجه شاعران قرار گرفته اند؛
- لحن شاعر صمیمانه و متواضعانه است؛
- مدح و ذمّ و هجو در شعر این دوره بسیار کم است.
ب) نثر
سطح زبانی
- در نثر این دوره، شماری از واژه‌های اروپایی به زبان فارسی راه یافته اند؛
- از واژه‌های عربی نسبت به گذشته کاسته شده است؛
- بسیاری از واژه‌ها، کنایات و اصطلاحات عامیانه وارد نثر داستانی این دوره شده اند؛
- نثر داستانی در این دوره به شدت تحت تأثیر گفتار و محاوره اقشار اجتماعی ایران است؛
- بسیاری از افعال حذف می شوند و ساختار نحوی جمله‌ها به هم می ریزد و کوتاهی جملات و فعلها در کلام فراوان دیده می شود.
سطح ادبی
- در این دوره گونه‌های نثر فنی و مصنوع جایگاهی ندارند؛
- توصیف پدیده‌ها و شخصیت‌ها در نثر این دوره عینی، کوتاه، بیرونی و مشخص است؛
- قالبها و ساختار داستانی متنوع و گوناگون است؛ سفرنامه، خاطره، داستان کوتاه و بلند،
- نثر تحقیقی و دانشگاهی، رمان، نمایشنامه و … مورد توجه نویسندگان معاصر قرار گرفته است؛
- در نثر این دوره سبکهای متفاوتی در داستان نویسی وجود دارد؛ برای نمونه بر اساس نام نویسنده: سبک جمالزاده، سبک آل احمد، سبک هدایت و سبک دولت آبادی.
سطح فکری
- نثر داستانی این دوره تنوع مضمون دارد؛ مانند داستانهای اقلیمی، شهری، کودکانه، زنانه و…؛
- رمانهای تاریخی، سیاسی، علمی، فلسفی و… نگاشته می شوند؛
- اساطیر یونانی، رومی، هندی و عبری رد پای آشکاری در داستان‌نویسی معاصر دارند؛
- مکتب‌های فلسفی و ادبی قرن نوزدهم و بیستم اروپا مانند رمانتیسم در ادبیات داستانی این دوره حضوری آشکار و تأثیرگذار دارند؛
- از موضوعات عمدۀ داستان در این دوره می توان به عشق، انسان، ستیز با خرافات، آموزش و پرورش، نفت، مسائل زنان، روشن فکری، سرمایه داری، کارگری، سیاست، استبداد، انقلاب، جنگ و دهها موضوع دیگر اشاره کرد.
سبک‌شناسی دورۀ انقلاب اسلامی
الف) شعر
با توجه به زمینه‌هایی که در ادبیات انقلاب به وجود آمد و رویکردهایی که از نظر زبانی، ادبی و فکری در آن وجود داشت، مهمترین ویژگی‌های سبکی شعر این دوره را می توان این گونه ذکر کرد:
سطح زبانی
- زبان و واژگان شعری در قصاید دوره انقلاب به سبک خراسانی نزدیک است؛
- واژگان متناسب با دین، جبهه و جنگ، شهادت، ایثار و وطن دوستی در شعر و نثر این دوره بیشتر شد.
- باستان گرایی و علاقه فراوان به استفاده از واژه‌های کهن در زبان شعر این دوره محسوس است؛
- آشنایی زدایی زبانی و روی آوردن به ترکیب‌های بدیع و بی سابقه یکی از مشخصه‌های دیگر شعر این دوره است که در نتیجه روی آوردن به مفاهیم انتزاعی حاصل شده است.
سطح ادبی
- در دهه‌های چهل و پنجاه، شعر نیمایی مورد توجه روشن فکران بود؛ امّا بعد از پیروزی انقلاب، قالبهای سنتی مورد توجه قرار گرفت و شیوه نیمایی به ویژه در میان جوانان و انقلابیون تا حدودی از رونق افتاد و قالبهای قصیده و غزل رایج شدند؛
- در شعر سنتی این دوره تقلید از سبک عراقی و خراسانی و تمایل به آنها زیاد است؛
- گرایش به خیال بندی، شعر برخی شاعران این دوره را گاه به شعر بیدل و صائب نزدیک کرده است؛
- در سال‌های نخستین، شعر این دوره از تمثیل و نمادگرایی کمتر بهره گرفته است و شاعران به صراحتِ بیان روی آورده اند؛ امّا به تدریج با الهام از فرهنگ اسلامی، تمثیل و نماد در ادبیات راه پیدا کرده است.
سطح فکری
- در شعر این دوره شاعران به مفاهیم و مضامین اسلامی به ویژه فرهنگ عاشورایی توجه نمودند؛
- روح حماسه و عرفان در شعر این دوره آشکار است. در حماسه بُعد زمینی غلبه دارد و در عرفان بُعد آسمانی؛ تلفیق این دو را در غزل حماسی انقلاب می توان دید؛
- روی آوردن به مفاهیم انتزاعی در شعر این دوره آشکار است؛
- فرهنگ دفاع مقدس یکی از اصلی ترین درونمایه‌های شعر این دوره است؛
برخی از ویژگی‌های سبکی شعر این دوره را در نمونه زیر می یابیم:
سراپا اگر زرد و پژمرده‌ایم / ولى دل به پاییز نسپرده‌ایم
چو گلدان خالى لب پنجره / پر از خاطرات ترک خورده‌ایم
اگر داغ دل بود، ما دیده‌ایم / اگر خون دل بود، ما خورده‌ایم
اگر دل دلیل است، آورده‌ایم / اگر داغ شرط است، ما برده‌ایم
اگر دشنه دشمنان، گردنیم / اگر خنجر دوستان، گُرده‌ایم
گواهى بخواهید، اینک گواه / همین زخم‌هایى که نشمرده‌ایم!
دلى سربلند و سرى سر به زیر / از این دست عمرى به سر برده‌ایم
قیصرامین پور
ب) نثر
سطح زبانی
- زبان داستانها به ویژه در زمان جنگ بیشتر عامیانه است؛
- ساده‌نویسی که در دوره‌های پیش شروع شده بود، در این دوره نیز ادامه یافت؛
- با انقلاب اسلامی و وقوع جنگ تحمیلی، بسیاری از واژه‌های مربوط به فرهنگ ایثار و شهادت و مبارزه و مقاومت وارد زبان داستان این دوره شد. البته بیشتر این واژه‌ها برگرفته از فرهنگ اسلامی است.
سطح ادبی
- از پایان دهه پنجاه تا پایان دهه شصت، گرایش به داستانهای بلند بیشتر از داستان کوتاه است. در صورتی که قبل از انقلاب اقبال به داستان کوتاه، هم در میان مردم و هم نویسندگان وجود داشت. این روند از آغاز دهه هفتاد شکل دیگر به خود گرفت و گرایش به داستان کوتاه بیشتر شد؛
- در دهه نخست انقلاب، دوری از سبکهای جدید داستان دیده می شود؛ امّا به تدریج به ویژه بعد از جنگ، گرایش به سبکهای جدید داستان نویسی مانند جریان سیال ذهن بیشتر می شود و نیز در دهه هشتاد شاهد داستانک نویسی (مینی مال) و مدرن نویسی هستیم؛
- گرایش به برخی قالبهای دیگر مانند خاطره، قطعه ادبی، سفرنامه، شرح حال و نوشته‌های ادبی – تحقیقی رایج شد.
سطح فکری
- تنوع موضوع‌ها یکی از خصایص برجسته ادبیات داستانی پس از انقلاب است. دگرگونی‌های بنیادی، مانند مقاومت هشت ساله مردم در جنگ تحمیلی و استکبارستیزی، سرچشمه‌‌ای برای نویسندگان بعد از انقلاب شد؛
- اندیشه حاکم بر داستانهای دهه اوّل پس از پیروزی انقلاب، ابتدا سیاسی و در مرحله بعد، اجتماعی است؛
- از مضامین نثر این دوره می توان به موارد زیر اشاره کرد: بی توجهی به مادیات، دعوت به اخلاقیّات، استکبارستیزی، مبارزه با بی عدالتی اجتماعی، استقبال از شهادت و فرهنگ ایثار و دفاع از وطن.
- یکی از ویژگی‌های ادبیات داستانی معاصر تا پیش از انقلاب، غیردینی و گاه ضددینی بودن آن است. حتی گاهی در آثار غیردینی مبارزه با اصل اسلام و تعالیم آن دیده می شود. درحالی که در ادبیات بعد از انقلاب چهره دین و دین داری در داستانها بسیار مطلوب منعکس شد؛
- تفکر انسان گرایانه (اومانیسم) که در آثار قبل از انقلاب وجود داشت، گاهی در برخی از آثار بعد از انقلاب به گونه‌‌ای کم‌رنگ مشاهده می شود.
برخی از ویژگی‌های نثر این دوره را در متن زیر می یابیم:
آفتاب، چشم‌هایتان را می‌زد، برای همین دستتان را بر چشم‌های درشتتان که در نور آفتاب جمع شده بود، حمایل کرده بودید، دست دیگرتان را هم به هنگام صحبت کردن تکان می دادید، با یک سال و نیم پیش فرق زیادی نکرده بودید. جز ریش‌هایتان که پرتر و بلندتر شده بود و رنگ چهره تان که آفتاب خورده تر و تیره تر. لباس نظامی به تنتان برازنده بود، شکیل تر از همیشه که کت و شلوار می پوشیدید. وقتی یقینم شد که خودتانید، نزدیک بود بی اختیار به سویتان خیز بردارم و فریاد بزنم: آقای موسوی! من موحّدی‌ام، شاگرد شما.
سید مهدی شجاعی
چند نکته تکمیلی درس دهم علوم و فنون دوازدهم
ما در این مقاله، به بررسی درس سبک شناسی دوره معاصر و انقلاب اسلامی، موضوع درس 10 علوم و فنون دوازدهم انسانی پرداختیم و با مباحث کلی مرتبط با سبک شناسی دوره معاصر و انقلاب اسلامی، در این درس آشنا شدیم. برای دریافت متن کامل کتاب علوم و فنون دوازدهم می‌توانید؛ به سایت دفتر تالیف کتاب‌های فارسی مراجعه کنید.
همچنین ما، علاوه بر متن درس دهم علوم و فنون دوازدهم، متن و توضیحات درس‌های دیگر کتاب علوم و فنون دوازدهم را در سایت فارسی 100 قرار داده‌ایم. برای دسترسی به دانشنامه مقاله‌های پایه دوازدهم روی لینک کلیک کنید یا آن را لمس کنید.
