شهریور
پایه یازدهم، دانشنامه نگارش یازدهم
درس گفتگو (درس 4 نگارش یازدهم)
درس گفتگو (گسترش محتوا)، درس چهارم نگارش یازدهم را خوانده‌اید؟ قرار است در این مقاله، با تمام جزئیات این درس مهم کتاب نگارش 2 آشنا شویم.
آموزش، فقط محدود به چارچوب کلاس نیست. ما در سایت فارسی ۱۰۰ زمینه‌ای برای بهره‌گیری دانش‌آموزان از آموزش رایگان و همیشگی فراهم کرده‌ایم.
در این مقاله آموزشی، متن، توضیحات و نمونه‌هایی درباره درس گفتگو (گسترش محتوا) (درس چهارم نگارش یازدهم) به شما ارائه می‌شود. در این درس درباره چگونگی گسترش محتوا با استفاده از گفتگو صحبت می‌شود و نمونه‌ها و متن‌های مختلفی از گسترش متن با گفتگو میان شخصیت‌های متن ارائه می‌گردد. همچنین جواب کارگاه نوشتن درس گفتگو (گسترش محتوا) بررسی می‌شود. همچنین ما، متن و توضیحات سایر درس‌های مرتبط با ادبیات و زبان فارسی را در سایت فارسی 100 قرار داده‌ایم.
متن درس گفتگو (گسترش محتوا)
یکی از تیرهای سقف صدا می‌دهد، سرم را می‌برم بالا.
ننه می‌گوید: «برفش ریز است. خیال نمی‌کنم به این زودی‌ها دست از سرمان بردارد.»
می‌گویم: «اگر تا صبح ببارد، خطر ندارد؟»
می‌گوید: «چرا! خیلی سنگین می‌شود.»
برمی‌گردد و فتیله چراغ را می‌کشد بالا. دوباره نگاهی به سقف می‌اندازم و از جایم بلند می‌شوم.
– کجا؟
– می‌خواهم برف پشت بام را بریزم.
– الان؟!
– آره.
– ولی هوا سرد است. کف پشت بام هم یخ زده. می‌ترسم لیز بخوری.
– نترس، حواسم هست.
کوه مرا صدا زد، بایرامی
گفت‌وگوها بخش زیادی از زندگی ما را شکل می‌دهند. آرزوها، نگرانی‌ها و شادی‌های ما در گفت وگو تجلّی می‌یابد. یکی از روش‌های گسترش نوشته، ایجاد گفت وگوست. گفت وگو به معرّفی شخصیت‌های نوشته کمک می‌کند و به شکل غیرمستقیم اطّلاعات بسیاری را از زبان آنان به خواننده انتقال می‌دهد. از گفت وگوی صفحه قبل در می‌یابیم راوی پسری کاری و زِبر و زرنگ است؛ مادر او نیز زنی مهربان و دلسوز است. یکی دیگر از کارکردهای گفت و گو، به حرکت درآوردن نوشته است که در نمونه زیر می‌بینید:
جاهایی را که پارو کرده‌ام، برف دوباره سفید کرده؛ با خود می‌گویم: «عیبی ندارد، دیگر سنگین نخواهد شد.» ننه صدایم می‌کند، خودم را می‌کشم لب بام.
– چقدر دیگر مانده؟
– برف اتاق را ریخته‌ام.
– می‌خواهی بیایم کمکت؟
– نه خودم از پسش برمی‌آیم.
– آخه هنوز خیلی مانده.
– عیبی ندارد، تمامش می‌کنم تو برو.
– عرق بر پیشانی‌ام می‌نشیند، می‌ترسم سرما بخورم، خودم را می‌رسانم کنار سوراخ سقف.
– ننه، کلاهم را بفرست بیاید.
همان منبع
برای گسترش محتوا با استفاده از عنصر «گفت وگو»، می‌توانیم مطابق با مراحل زیر بنویسیم.
مرحله اوّل: انتخاب موضوع
برای دست‌ورزی در گفت‌وگونویسی، ابتدا موضوعات گوناگونی را که به ذهن می‌رسد، یادداشت می‌کنیم؛ مانند: شادی، جنگل، عشق، پرنده، دریا، زندگی، دوستی و… در اینجا موضوع انتخابی ما «دریا» است. شما چه موضوعی را برای نوشتن انتخاب می‌کنید؟
فعّالیت (۱)
از موضوعاتی که نسبت به آنها دانش، تجربه و دلبستگی بیشتری دارید، چند نمونه بنویسید:
■ …………………………………………………………………………………….
■ ……………………………………………………………………………………..
■ …………………………………………………………………………………….
■ ……………………………………………………………………………………..
مرحله دوم: تجسّم و بارش فکری
ابتدا موضوع «دریا» را در ذهن مجسّم می‌کنیم، از تجربه قبلی حضور در آن موقعیت، بهره می‌گیریم و تصاویری را که از دریا در ذهن داریم، بازسازی می‌کنیم. به این ترتیب تصویر دریا را به صورت شفّاف در ذهن خود مرور می‌کنیم.
- عظمت آفریننده دریا و علت آفرینش آن را درک می‌کنیم.
- همهمه شاد ماهیگیران بازگشته از صید و مرغان دریایی را می‌شنویم.
- شن‌های نرم و مطبوع ساحل را زیر پاهایمان حس می‌کنیم.
- طرح‌های زیبا و متنوّع صدف‌ها را لمس می‌کنیم.
- در غروب ساحل به رنگ خورشید نگاه می‌کنیم.
- به رازهای پنهان شده در اعماق دریا می‌اندیشیم.
- درخشش مرواریدهای غلتان را در ذهن مجسّم می‌کنیم.
- به ذخایرو ثروت‌های عظیم اعماق دریا‌ها فکر می‌کنیم.
در ادامه با توجّه به فضایی که گفت و گو در آن شکل می‌گیرد، موضوع را گسترش می‌دهیم و موضوعات و محورهای مرتبط با آن را در نموداری ثبت می‌کنیم. موضوع انتخاب شده را می‌توان مانند نمونه زیر گسترش داد.
فعّالیت (۲)
حالا نوبت شماست؛ موضوع انتخابی خود را در ذهن مجسّم کنید و واژه‌های مرتبط با آن را در نموداری مشابه نشان دهید.
مرحله سوم: سازماندهی و طرح اوّلیه
در این مرحله، ابتدا دو طرف گفت و گو را مشخّص می‌کنیم؛ سپس با استفاده از تصویر روشنی که از فضای موضوع داریم و با بهره‌گیری از عناصر و اجزای مرتبط با موضوع، یک گفت و گو را طرّاحی می‌کنیم.
فعّالیت (۳)
به کمک تجسّمی که از موضوع خود داشتید، دو طرف گفت وگو را مشخّص کنید و طرح گفت و گو را بنویسید.
مرحله چهارم: پیش نویس
اکنون بر اساس یکی از طرح‌هایی که در جدول صفحه قبل به آنا شاره شد، گفت وگویی را بین ناخدا و دوست دوران کودکی‌اش می‌نویسیم:
- شیخ طائف، بلند شو بریم. باید امشب دست خالی برگردیم. ناخدا، من نمی‌دونم این دریا چی داره که تو ازش دل نمی‌کنی؟!
- تو مهمونی و حبیب خدا ولی دریا هم. زندگی منه.
- یادمه از وقتی بچّه بودیم؛ همیشه جای تو لب ساحل بود.
- آره، کنار ساحل کشتی سازها.
- می‌رفتی و زل می‌زدی به کشتی سازها.
- دلم می‌خواست یه روز یه کشتی بسازم که بزرگ‌ترین کشتی جزیره باشه.
- کشتی ساز نشدی؛ امّا ناخدای خوبی شدی. این بهتر نیست ناخدا؟
- ناشکر نیستم، این بلم جای پسرم رو برام پر می‌کنه.
فعّالیت (۴)
با توجّه به طرح گفت و گو در فعّالیت (۳)، پیش‌نویس متن گفت و گو را بنویسید.
……………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………..
مرحله پنجم: بازبینی و گسترش متن
در این مرحله با اضافه و کم کردن برخی واژه‌ها، تغییر و اصلاح بعضی جمله‌ها و گاه با کوتاه کردن آنها، پیوستگی گفت و گوها را به صورت منطقی برقرار می‌کنیم و نوشته را گسترش می‌دهیم.
سایه دو مرد، درحالی که قلّاب‌های ماهیگیری در دست دارند، روی شن‌های ساحل پهن شده است.
– شیخ طائف پاشو بریم. امروز ما رو شانس نیستیم. اون یک دونه ماهی را هم که گرفتی، گفتی سهم دریاست و به آب انداختی. امشب باید دست خالی برگردیم ناخدا، من نمی‌دونم این دریا چی داره که تو ازش دل نمی‌کنی؟!
– تو مهمونی و حبیب خدا ولی دریا هم. زندگی منه.
– یادمه از وقتی بچّه بودیم، همیشه جای تو لب ساحل بود.
– آره، همیشه کنار ساحل بودم.
– می‌رفتی و زل می‌زدی به کشتی سازها.
– هی… خیلی دلم می‌خواست یه روز با دستای خودم یه کشتی بسازم که بزرگ‌ترین کشتی جزیره باشه ولی نشد!
– کشتی ساز نشدی؛ امّا ناخدای خوبی شدی. این بهتر نیست ناخدا؟
ناخدا طائف به بلم که آرام و سنگین در ساحل لم داده اشاره می‌کند.
– اینکه کشتی نیست.
– ناشکری نکن ناخدا.
– ناشکر نیستم، این بلم جای پسرم رو برام پر می‌کنه.
فعّالیت (۵)
پیش‌نویس را بخوانید و ازنظر ساخت جمله‌ها و واژه‌ها آن را اصلاح کنید و در صورت لزوم گسترش دهید.
مرحله ششم: نوشتن نهایی
در این مرحله، متن کامل گفت و گو پاک‌نویس و از نظر املایی و نقطه گذاری اصلاح می‌شود.
فعّالیت (۶)
متن کامل گفت و گو را پاک‌نویس کنید.
اینک نوشته‌هایتان را بخوانید یا در اختیار دوستانتان قرار دهید تا با استفاده از معیارهای جدول زیر آن را ارزیابی کنند.
کارگاه نوشتن درس گفتگو
1- متن زیر را بخوانید؛ سپس موضوع و طرح گفت و گو را معین کنید.
زری آمرانه گفت: «اینجا من دستور می‌دهم. خانم خانه من هستم. برو اسب را از طویله درآر.»
غلام گفت: «خانم از من بشنو، این کار را نکن. فکر فردا را بکن که پسرت از راه می‌رسد و دلش می‌شکند. فکر پس فردا را بکن که آقا می‌آید. ازشان نترس. بگو نمی‌دهم. فارغ! چه کارت می‌توانند بکنند؟»
ژاندارم گفت: «مگر تو همشهری من نیستی؟» و راه افتاد.
غلام پرسید: «کجا می‌روی؟»
ژاندارم گفت: «می‌روم طویله.»
غلام گفت: «همشهری‌ام هستی، باش. جرئت داری پایت را به طویله بگذار.»
ژاندارم گفت: «تفنگم را نیاوردم. حالا می‌روم می‌آورم.»
غلام با ژاندارم دست به یقه شد و داد زد: «حالا تفنگت را به رخ من می‌کشی؟ مگر تو همان کسی نبودی که شب‌ها می‌رفتی مرغ دزدی؟»
عمّه خانم غلام را صدا کرد و آهسته گفت: «غلام، جِد نکن. خان کاکا قول داده. فعلاً اسب را بده ببرد. من فکر خوبی کرده‌ام؛ به شرطی که هنوز خسرو برنگشته، اسبش اینجا باشد.»
غلام رفت و اسب را از طویله درآورد و افسارش را داد دست ژاندارم. زری احساس کرد که انگار تمام جلا و رنگ باغ را برده‌اند.
سووشون، دانشور
2- موضوعی انتخاب کنید و با رعایت مراحل نوشتن، متن گفت و گو را بنویسید.
……………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………..
3- نوشته دوستانتان را براساس معیارهای جدول ارزشیابی درس بررسی کنید.
مثل نویسی درس 4 نگارش یازدهم
مثل‌های زیر را بخوانید؛ سپس یکی را انتخاب کنید و آن را گسترش دهید.
- چرا عاقل کند کاری که بازآرد پشیمانی؟
- عجله، کار شیطان است.
- آدم ترسو، هزار بار می‌میرد.
- آبِ ریخته، جمع شدنی نیست.
- آب در کوزه و ما تشنه لبان می‌گردیم.
چند نکته تکمیلی درس چهارم نگارش یازدهم
ما در این مقاله، به بررسی درس گفتگو (گسترش متن)، درس چهارم نگارش یازدهم پرداختیم و با نحوه گسترش محتوا با استفاده از گفتگو آشنا شدیم. همچنین متن کامل درس گفتگو (گسترش محتوا) نگارش یازدهم، مندرج در کتاب را آوردیم. اگر دوست دارید که مطالعه دقیق‌تر و کامل‌تری درباره گفتگوی شخصیت‌های متن انجام دهید، پیشنهاد می‌کنم کتاب لوازم نویسندگی نادر ابراهیمی را مطالعه کنید.
همچنین ما، علاوه بر متن درس گفتگو (گسترش محتوا)، درس چهارم نگارش یازدهم، متن و توضیحات درس‌های دیگر کتاب نگارش یازدهم را در سایت فارسی 100 قرار داده‌ایم. برای مطالعه مقاله‌های دانشنامه پایه یازدهم روی لینک کلیک کنید یا آن را لمس کنید.
