شهریور
پایه یازدهم، دانشنامه نگارش یازدهم
درس خلاصه نویسی (کاهش محتوا) (درس 6 نگارش یازدهم)
درس خلاصه نویسی، درس ششم نگارش یازدهم را خوانده‌اید؟ قرار است در این مقاله، با تمام جزئیات این درس مهم کتاب نگارش 2 آشنا شویم. آموزش، فقط محدود به چارچوب کلاس نیست. ما در سایت فارسی ۱۰۰ زمینه‌ای برای بهره‌گیری دانش‌آموزان از آموزش رایگان و همیشگی فراهم کرده‌ایم.
در این مقاله آموزشی، متن، توضیحات و نمونه‌هایی درباره درس خلاصه نویسی (کاهش محتوا) (درس ششم نگارش یازدهم) به شما ارائه می‌شود. در این درس درباره چگونگی خلاصه نویسی مطالب صحبت می‌شود و نمونه‌ها و متن‌های مختلفی از خلاصه نویسی متن ارائه می‌گردد. همچنین جواب کارگاه نوشتن درس خلاصه نویسی (کاهش محتوا) بررسی می‌شود.
ما، متن و توضیحات سایر درس‌های مرتبط با ادبیات و زبان فارسی را در سایت فارسی 100 قرار داده‌ایم. برای مطالعه مقاله‌های دانشنامه پایه یازدهم روی لینک کلیک کنید یا آن را لمس کنید.
متن درس خلاصه نویسی
«با اطّلاعی که از احوال و افکار یعقوب پسر لیث داریم، می‌دانیم که او به قصد ایجاد یک دولت مستقلّ ایرانی و برانداختن یا ضعیف کردن حکومت بغداد شروع به فعّالیت کرد. از شعری که او برای معتمدِ خلیفه فرستاده بود، به صراحت برمی‌آید که می‌خواست در سایه درفش کاویان بر همه امت‌ها سیادت جوید و بر سریر ملوک عجم برآید و رسوم کهن را تجدید کند.
به همین سبب و نیز از آن روی که با زبان عربی آشنایی نداشت، زبان عربی در دستگاه امارت و حکومت او به کار نمی‌رفت. به شعر و ادب عربی توجّهی نمی‌کرد و شاعران تازی گوی را نمی‌نواخت بلکه دوست داشت تا زبانی را که خود می‌فهمید و بدان سخن م یگفت، زبان ادبی کند و شعر شاعران را بدان زبان بشنود و همین علاق. اوست که باعث شد تا زبان دری به عنوان زبان رسمی‌و ادبی در دربار او تلقّی گردد و حتّی به روایتی، بر اثر همین امر است که سرودن شعر به زبان دری معمول گشت.»
تاریخ ادبیات در ایران، صفا
نمونه صفحه قبل، متنی درباره «یعقوب لیث صفّاری» است و نویسنده آن را به صورت مشروح نوشته است. اگر بخواهیم آن را به عنوان قسمتی از یک درس یا مطلبی در یک کتابِ چندین صفحه‌ای بخوانیم و در کنار مطالب دیگر به ذهن بسپاریمY کاری دشوار در پیش داریم. بهترین راه برای به یاد سپردن مطالب طولانی، خلاصه برداری و خلاصه نویسی است. خلاصه نویسی شیوه‌هایی دارد:
الف) خلاصه نویسی وابسته به متن (با استفاده از زبان نویسنده)
در این نوع از خلاصه نویسی، ابتدا متن مورد نظر را به طور کامل می‌خوانیم و بر موضوع آن تسلّط می‌یابیم؛ سپس زیر قسمت‌های مهم آن خط می‌کشیم، همان گونه که در متن صفحه قبل این کار را انجام داده‌ایم؛ به این ترتیب نکته‌های زائد، غیر مهم، تکراری و جزئیات را به شرط آنکه حذف آنها به رسایی کلّ مطلب لطمه نزند حذف می‌کنیم. آنگاه با ایجاد ارتباط میان قسمت‌های مشخّص شده و یکسان کردن زمان فعل‌ها، متن خلاصه شده‌ای خواهیم داشت. این گونه خلاصه نویسی، در موضوع، محتوا و واژه‌ها دقیقا وابسته به متن اصلی است.
به خلاصه متن ابتدای درس توجّه کنید:
«یعقوب لیث به قصد ایجاد یک دولت مستقلّ ایرانی و برانداختن حکومت بغداد، شروع به فعّالیت کرد. [او] می‌خواست بر همه امت‌ها سروری کند و رسوم کهن را تجدید کند. به همین سبب، به شعر و ادب عربی توجّهی نمی‌کرد و شاعران تازی گوی را نمی‌نواخت بلکه دوست داشت زبان خود [را] زبان ادبی کند و همین علاق. او باعث شد تا دری به عنوان زبان رسمی‌و ادبی در دربار او تلقّی گردد و سرودن شعر به زبان دری معمول [شود].»
برای خلاصه نویسی به شیوه نخست، مراحل زیر را به ترتیب انجام داده‌ایم:
- چند بار خواندن متن و تسلطّ بر مطالب آن
- برجسته کردن قسمت‌های مهمّ متن
- ایجاد ارتباط میان قسمت‌های مشخّص شده؛ مانند افزودن «را » در سطر چهارم
- یکسان کردن زمان فعل‌ها؛ مانند «شود » که به جای «گشت » در جمله آخر آمده است.
- تغییر دادن بعضی واژه‌ها و آوردن مترادف‌های امروزی برای آنها؛ مانند «یعقوب پسر لیث»: «یعقوب لیث»
- بازخوانی متن و رعایت علائم نگارشی برای اطمینان از ثبات محتوای متن
- نوشتن دقیق مشخّصات متن خلاصه شده
با خواندن خلاصه هر متن باید بتوانیم تمام یا مهم‌ترین مطالب یک متن را در مدّتی کوتاه به یاد بیاوریم. بنابراین خلاصه نویسی باید کوتاه، مفید و گزیده باشد؛ یعنی با خلاصه کردن باید تمامی‌مطالعات خود را در حجمی‌اندک حفظ کنیم و در هنگام بازخوانی خلاص. خود، بر مطالب مهم‌تر تمرکز داشته باشیم.
فعّالیت (۱)
متن زیر را بخوانید و با حفظ زبان متن اصلی، آن را خلاصه کنید.
اینک در آغاز فصل جدیدی از زندگی جمهوری اسلامی، این بنده ناچیز مایلم با جوانان عزیزم، نسلی که پا به میدان عمل می‌گذارد تا بخش دیگری از جهاد بزرگ برای ساختن ایران اسلامی‌بزرگ را آغاز کند، سخن بگویم. سخن اوّل درباره گذشته است.
عزیزان! نادانسته‌ها را جز با تجرب. خود یا گوش سپردن به تجرب. دیگران نمی‌توان دانست. بسیاری از آنچه را ما دیده و آزموده‌ایم، نسل شما هنوز نیازموده و ندیده است. ما دیده‌ایم و شما خواهید دید. دهه‌های آینده، دهه‌های شماست و شمایید که باید کارآزموده و پرُانگیزه از انقلاب خود حراست کنید و آن را هرچه بیشتر به آرمان بزرگش که ایجاد تمدّن نوین اسلامی‌و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی. ارواحنا فداه است، نزدیک کنید.
برای برداشتن گام‌های استوار در آینده، باید گذشته را درست شناخت و از تجربه‌ها درس گرفت؛ اگر از این راهبرد غفلت شود، دروغ‌ها به جای حقیقت خواهند نشست و آینده مورد تهدید‌های ناشناخته قرار خواهد گرفت. دشمنان انقلاب با انگیزه‌ای قوی، تحریف و دروغ پردازی درباره گذشته و حتّی زمان حال را دنبال می‌کنند و از پول و همه ابزارها برای آن بهره می‌گیرند. رهزنانِ فکر و عقیده و آگاهی بسیارند؛ حقیقت را از دشمن و پیاده نظامش نمی‌توان شنید.
نکته مهمی‌که باید آینده سازان در نظر داشته باشند، این است که در کشور زندگی می‌کنند که از نظر ظرفیت‌های طبیعی و انسانی، کم نظیر است و بسیاری از این ظرفیت‌ها با غفلت دست اندرکاران تاکنون بی‌استفاده یا کم استفاده مانده است. همت‌های بلند و انگیزه‌های جوان و انقلابی، خواهند توانست آنها را فعّال و در پیشرفت مادّی و معنوی کشور به معنی واقعی جهش ایجاد کنند.
مهم‌ترین ظرفیت امیدبخش کشور، نیروی انسانی مستعد و کارآمد با زیربنای عمیق و اصیل ایمانی و دینی است. جمعیت جوان زیر چهل سال که بخش مهمی‌از آن نتیج. موج جمعیتی ایجاد شده در دهه شصت است، فرصت ارزشمندی برای کشور است.
سی و شش میلیون نفر در سنین میان. پانزده و چهل سالگی، نزدیک به چهارده میلیون نفر دارای تحصیلات عالی، رتبه دوم جهان در دانش آموختگان علوم و مهندسی، انبوه جوانانی که با روحیه انقلابی رشد کرده و آمادۀ تلاش جهادی برای کشورند و جمع چشمگیر جوانان محقّق و اندیشمندی که به آفرینش‌های علمی‌و فرهنگی و صنعتی و غیره اشتغال دارند؛ اینها ثروت عظیمی‌برای کشور است که هیچ اندوخته مادّی با آن مقایسه نمی‌تواند شد.
دانش، آشکارترین وسیله عزّت و قدرت یک کشور است. روی دیگر دانایی، توانایی است. دنیای غرب به برکت دانش خود بود که توانست برای خود ثروت و نفوذ و قدرت دویست ساله فراهم کند و با وجود تهی دستی در بنیان‌های اخلاقی و اعتقادی، با تحمیل سبک زندگی غربی به جوامع عقب مانده از کاروان علم، اختیار سیاست و اقتصاد آنها را به دست گیرد. ما به سوءاستفاده از دانش مانند آنچه غرب کرد توصیه نمی‌کنیم، امّا مؤکّداً به نیاز کشور به جوشاندن چشم. دانش در میان خود اصرار می‌ورزیم.
بخش‌هایی از بیانیه «گام دوم انقلاب»،
حضرت آیت الله خامنه‌ای، رهبر معظّم انقلاب اسلامی‌ایران
(به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی)
ب) خلاصه نویسی آزاد (به زبان خود)
گاه به جای روش نخست می‌توانیم مطالب را بند به بند بخوانیم و سپس موضوع و محتوای متن اصلی را با زبان، واژه‌ها و با توانایی نوشتاری خودمان خلاصه کنیم. هدف ما از این شیوه، ساده کردن متن برای یادگیری بیشتر است.
در سال‌های پیش خواندیم که جمله اول یا دوم هر بند، «جمله موضوع» است و بقیه جمله‌ها در تکمیل «جملات موضوع» آمده‌اند که به آنها «جمله‌های تکمیل کننده» می‌گویند.
با توجّه به این نکته، پس از خوانش اوّلیه متن و تسلطّ بر آن، می‌توانیم در متون علمی، جمله اوّل یا جمله اصلی بند را یادداشت کنیم، سپس از خود بپرسیم: این بند، قصد گفتن چه مطلبی را دارد؟ آنگاه پاسخی را که متن درباره آن داده است، مطابق با نظر کتاب و به طور خلاصه، ولی از زبان و فکر خودمان، در یک یا چند جملۀ کوتاه بنویسیم. به این ترتیب، مراحل «خلاصه کردن به زبان خود» عبارت است از:
- خواندن متن و تسلطّ یافتن بر مطالب آن
- درک مفهوم و مطالب یک بند
- نوشتن جمله اصلی هر بند
- پرسیدن این مطلب که: «این بند قصد آموزش یا گفتن چه مطلبی را دارد؟»
- پاسخ کوتاه به سؤال بالا به زبان خودمان
به نمونه زیر توجّه کنید:
«دین مبین اسلام اهمّیت فوق العاده‌ای برای نجات جان انسان‌ها قائل است. چنان که در قرآن کریم، سوره مبارکه مائده، آیه ۳۲ به تصریح اشاره شده است که هرگاه کسی باعث بقای نفسی شود، مانند آن است که باعث نجات جان تمام انسان‌ها شده است. مرحوم علّامه طباطبایی در تفسیر آیه مذکور می‌فرمایند: «هرکس یکی را زنده نگه دارد، چنان است که همه مردم را زنده نگه داشته است.»
مراجع بزرگ دینی درباره پیوند اعضا فتوا داده‌اند. حضرت امام خمینی در پاسخ به استفتای جواز پیوند اعضا از فردی که دچار مرگ مغزی شده است و حیات وی غیرقابل برگشت است، فرموده‌اند: «باسمه تعالی. بر فرض مذکور چنانچه حیات انسان دیگری متوقّف بر این باشد، با اجازه صاحب قلب یا کبد و امثال آن جایز است.»
حضرت آیت الله خامنه‌ای مُدَّ ظِلُّه العالی می‌فرمایند:«اگر استفاده از اعضای بدن بیماران مذکور برای معالجه بیماران دیگر، باعث تسریع در مرگ و قطع حیات آنان شود، جایز نیست؛ در غیر این صورت اگر عمل مزبور با اذن قبلی وی صورت بگیرد و یا نجات نفس محترمی‌متوقّف بر آن عضو مورد نیاز باشد، اشکال ندارد.» حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی مدّ ظلهّ العالی می‌فرمایند: در صورت نیاز و ضرورت با رضایت بستگان و با رعایت شرایط اشکالی ندارد.»
سایت اهدای عضو
خلاصه
«دین اسلام به نجات جان انسان‌ها اهمّیت می‌دهد. آیه ۳۲ سوره مائده، نجات جان یک انسان را مساوی با نجات جان همه انسان‌ها دانسته است. امام خمینی و آیات عظام (آیت الله خامنه‌ای و مکارم شیرازی)، درباره پیوند اعضا از فردی که دچار مرگ مغزی شده است، فتوا داده‌اند که اگر زنده ماندن کسی وابسته به اهدای عضو باشد و خانواده فردی که دچار مرگِ مغزی شده رضایت بدهند، می‌توان اعضای بدن او را به بیمار پیوند زد.»
فعّالیت (۲)
متن زیر را بخوانید و با حفظ زبان نویسنده، آن را خلاصه کنید.
«او با تحقیق درباره نحوه بحث کردن در ژاپن و آمریکا، در زمینه سبک‌های متفاوت تحلیلی ماجرا، به نتایج جالبی دست یافته که حاکی از تأثیر سبک نوشتن بر شیوه صحبت کردن است. دانشجویان ژاپنی هنگامی‌که می‌خواهند دلیل و علتّ را توضیح دهند، ابتدا به یک نقطه یا برهه در زمان گذشته برمی‌گردند و ماجراهایی را که از آن نقطه به بعد رخ داده است، به ترتیب و پشت سرهم تعریف می‌کنند؛ درحالی که دانشجویان آمریکایی فقط به ذکر دلیل اصلی و مستقیم یک اتّفاق بسنده می‌کنند.
در روش توضیح و توصیف، در بستر زمان (شیوه سلسله زمان) که دانشجویان ژاپنی عمدتا از آن استفاده می‌کنند، ذکر مهم‌ترین و اصلی‌ترین دلیل ماجرا به آخر صحبت موکول می‌شود؛ ولی دانشجویان آمریکایی حتّی اگر درا بتدا روش توصیف در بستر زمان را در پیش بگیرند، به محض اینکه متوجّه طولانی شدن صحبت‌های خود می‌شوند، داستان گویی را قطع کرده، شروع به بیان اصل ماجرا و جمع بندی موضوع موردبحث می‌کنند.»
پرورش هنر استدلال، واتانابه
دسته بندی مطالب و یادداشت برداری
گاهی در تکمیل خلاصه نویسی از روش‌هایی استفاده می‌شود که در دسته بندی مطالب و یادداشت برداری معمول است. برخی از این روش‌ها عبارت‌اند از:
الف) نمودار
گاهی برای دسته بندی مطالب و به یاد سپردن آنها به شکل خلاصه، از روش رسم نمودار استفاده می‌شود. نمودارها بر اساس متن‌ها و مطالب گوناگون، به شکل‌های مختلفی طرّاحی می‌شوند. برای نمونه می‌توان درس خلاصه نویسی را در نموداری با شکل زیر ارائه داد:
ب) جدول
گاه می‌توان از جدول‌های چندستونی برای خلاصه برداری استفاده کرد. هر ستون را با رنگی متفاوت با ستون قبل، یادداشت کنید؛ مثلاً برای نوشتن خلاصه تاریخ ادبیات درس‌ها، جدولی مانند جدول زیر تهیه کنید:
پ) نقشه مفهومی (نمودار درختی)
در خلاصه نویسی مطالبی که ترتیب زمانی یا روابط علی و معلولی دارند یا به زیرشاخه‌های گوناگون تقسیم بندی می‌شوند، می‌توان از روش «نقشه مفهومی» استفاده کرد. در این روش، موضوع اصلی در وسط نوشته می‌شود و کلیدواژه‌هایی در زیرمجموعه آن قرار می‌گیرند و هر کلیدواژه، شامل زیرمجموعه‌هایی دیگر می‌شود. در شکل صفحه بعد برای اینکه ترتیب پادشاهان و پهلوانان در شاهنامه به یاد بماند، از این شیوه استفاده شده است:
فعّالیت (۳)
یکی از درس‌های مندرج در کتاب‌های درسی خود را خلاصه کنید؛ سپس متن خلاصه شده را با بهره‌گیری از روش‌های دسته بندی (نمودار، جدول، نقشه مفهومی) نشان دهید.
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………
اینک نوشته‌هایتان را بخوانید یا در اختیار دوستانتان قرار دهید تا با استفاده از معیارهای جدول زیر آن را ارزیابی کنند.
کارگاهِ نوشتن درس خلاصه نویسی
1- متن زیر را بخوانید و مشخّص کنید به چه شیوه‌ای خلاصه شده است.
«این جزیره از شمال به جزیره تنب کوچک، از باختر به جزیره سیری و از جنوب و خاور به امارات متّحده عربی محدود است. شهر ابوموسی با مساحتی حدود ۲/ ۲ کیلومتر مربع در جنوب خاوری بندر لنگه و در خاور جزیره سیری، بین ۲۶ درجه و ۱ دقیقه عرض شمالی و ۵۴ درجه و ۵۹ دقیقه طول خاوری قرار دارد. این جزیره تقریبا لوزی شکل است. بلندترین نقطه آن، قله کوه است که ۱۱۰ متر از سطح دریا بلندتر است. این جزیره دارای آب شیرین است و آب آشامیدنی مردم از آب چاه و باران تأمین می‌شود یا اینکه با لنج و کشتی از بندر لنگه یا بندر عباس به این جزیره حمل می‌شود.
آب و هوای این جزیره گرم و مرطوب است و چون به خطّ استوا نزدیک است، هوای آن از هوای سایر جزایر ایرانی خلیج فارس گرم‌تر است. فصل بارندگی آن بیشتر در اواخر زمستان و اوایل بهار بوده، بارش به صورت رگبار لحظه‌ای و موقّت است.
این جزیره به نام‌های «بوموسی، بن موسی، بوموف، بابا موسی، گپ سُزو و بوم سوز» نامیده شده است. بوموسی از دو پاره «بو» و «موسی» تشکیل شده که بو به معنی رایحه و کوتاه شد. بود، باشد، باشم و بوم است، به معنی جا و مقام، منزل و مأوا و سرزمین. موسی هم نام شخص است. مردم بندر لنگه تا ۸۰ سال پیش آن را گپ سزو (سوزو: سبز) یعنی «سبزه زار بزرگ» می‌خوانده‌اند.
از نظر تاریخی، خلیج فارس و جزایر آن از جمله بوموسی، در روزگار عیلامیان، به ویژه در زمان پادشاهی شیلهک ابن شوشیناک ( ۱۱۶۵ 1151 ق. م. )، در دست این سلسله بوده است. دولت ماد در روزگار پادشاهی هووخشتره، به بزرگی و توانایی رسید و حدود آن از جنوب به کرانه‌های جنوبی خلیج فارس کشیده شد. جزیر. بوموسی با دیگر جزایر خلیج فارس در این دوره، ابتدا جزء یکی از ایالت‌های جنوب باختری و سپس جزء ساتراپ (استان) چهاردهم دولت ماد به نام درنگیانه و بخشی از کرمان بود.»
فرهنگ مردم هرمزگان، سعیدی
خلاصه متن
«بوموسی از شمال با تنب کوچک، از غرب با سیری و از جنوب غرب کشور با امارات همسایه است. ابوموسی با شکل لوزی ۲/ ۲ کیلومتر، در جنوب غربی بندر لنگه قرار دارد و آب آشامیدنی آن از باران و چاه یا از بندرعباس یا بندر لنگه تأمین می‌شود و آب و هوای آن گرم و مرطوب است.
ابوموسی نام‌های مختلفی داشته است مانند: «بن موسی، بوموف، بابا موسی و گپ سُزو و بوم سوز»، که به معانی «بابا موسی، منزل موسی یا سبزه زار بزرگ» است.
این جزیره از هزاره دوم قبل از میلاد، یعنی از دوران عیلامی‌ها، مادها و هخامنشیان تا به امروز جزء سرزمین ایران بوده است.»
2- متنی از کتاب‌های درسی خود انتخاب کنید و با یکی از روش‌های این درس، خلاصه آن را بنویسید.
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………
3- نوشته دوستانتان را براساس معیارهای جدول ارزشیابی درس، تحلیل کنید.
حکایت نگاری درس 6 نگارش یازدهم
حکایت زیر را بخوانید و آن را به زبان ساده بازنویسی کنید.
یکی را شنیدم از پیران مربی که مریدی را همی‌گفت:ای پسر، چندان که تعلقّ خاطر آدمیزاد به روزی است اگر به روزی دِه بودی، به مقام از ملائکه درگذشتی.
گلستان سعدی
نیایش نگارش ۲
خدایا،
کاری بکن که دل قرار بگیرد.
ای مهربان بی‌منت،
ما را چنان نگران خودت کن که هیچ جاذبه‌ای نگاهمان را از تو نگیرد.
خدایا،
خواسته‌هایمان را دگرگون کن. ما را مالک بزرگ‌ترین ثروت زمین، یعنی همۀ نخواستن‌ها قرار ده.
ای خدای یوسف،
برای اینکه دل به زلیخای وسوسه نسپاریم؛ به جلوه‌ای از جمال تو محتاجیم.
ای مخاطب شکوه‌های پنهان،
تو اگر نباشی به که می‌توان گفت حرف‌هایی را که به هیچ‌کس نمی‌توان گفت؟
خدایا،
به ما چنان فراستی عطا کن که عشق را از هوس بازشناسیم و نور رحمان را از نار شیطان تمیز دهیم و میان حقیقت و باطل حقیقت‌اندود، فرق بگذاریم.ِ
ای پناه اشک‌های پنهان،
خوشا به حال آنان که اشک را نه بر گونه‌های خویش که بر دامان دست‌های تو می‌بارند. خوشا به حال آنان که در گریه‌های شبانه، سر بر شانۀ تو دارند. ما را آغوش اجابتی این چنین عنایت کن.
ای خدای قنوت‌های تب‌دار،
تو چه نزدیکی آن زمان که دست‌ها به سوی تو بالا می‌آید! پای ما را از زمین بکن.
ای خداوند سامع الاصوات،
کاش می‌شد آوای اجابت تو را در طنین دعاهایمان بشنویم!
سید مهدی شجاعی
چند نکته تکمیلی درس ششم نگارش یازدهم
ما در این مقاله، به بررسی درس خلاصه نویسی (کاهش محتوا)، درس ششم نگارش یازدهم پرداختیم و با نحوه خلاصه نویسی متن با استفاده از روش‌های مختلف آشنا شدیم. همچنین متن کامل درس خلاصه نویسی (کاهش محتوا) نگارش یازدهم، مندرج در کتاب را آوردیم. اگر دوست دارید که مطالعه دقیق‌تر و کامل‌تری درباره روش‌های خلاصه نویسی انجام دهید، پیشنهاد می‌کنم کتاب شیوه نگارش فارسی را مطالعه کنید.
همچنین ما، علاوه بر متن درس خلاصه نویسی (کاهش محتوا)، درس 5 نگارش یازدهم، متن و توضیحات درس‌های دیگر کتاب نگارش یازدهم را در سایت فارسی 100 قرار داده‌ایم.
